Bir gülümseme kalır gök kubbenin altında

Gülderen Bölük’ün imzasını taşıyan “Naciye Hanım ve Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi’nin Hikâyesi” alt başlıklı “Cicim” isimli kitap bir bayanın çabasının yanı sıra yolu bu dünyadan geçmiş isimsiz yüzlere bir sefer daha ömür talihi veriyor. Naciye Hanım ünlü heykeltıraş Nusret Suman’ın, Beyoğlu’nun kalender siması Fikret Suman’ın, Türkiye’nin birinci modacılarından Nedret Ekşigil’in annesi. 

Bana gönder…

Üsküp’ten İstanbul’a göç eden Naciye Hanım savaş vakti ailesini geçindirmek için kendine yol çizen bayanlardan biri. Fotoğrafa ilgisi ve eşi asker İsmail Hakkı Bey sayesinde bilgisi ile yeteneği var. 1918’de ‘Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi: Naciye’ yazılı tabelayı asıyor meskeninin önüne. Periyodun tanınan mecmualarından Bayanlar Dünyası’na da ilan veriyor. İlanda bayanların ve çocukların fotoğrafçısı olduğunu yazıyor. Kısa vakitte dolup taşıyor fotoğrafhane. Bayanlar cephedeki eşlerine yollamak için çektiriyorlar daha çok fotoğrafları. O periyot büyük bir boşluğu dolduruyor Naciye Hanım’ın teşebbüsü. Cephedeki askerler eşlerine “Falan yerde bir bayan fotoğrafçı var, git oraya saçlarını, omuzlarını aç, fotoğraf çektir, bana gönder” diye yazıyorlar. Asker eşlerinin yanı sıra bilhassa Fransız hanımların da uğrak yeri oluyor yer. Türk bayanlarının kıyafetlerini giyip hatıra fotoğrafı çektiriyorlar. Aileler izliyor onları…  Sarayın da ilgisini çekiyor elbette. Naciye Hanım sık sık Saray’a gidip sultanlara fotoğrafçılık dersi veriyor.

Küçük dokunuşlar

Everest etiketiyle çıkan kitaptan öğreniyoruz ki küçük rötuşlar da yapıyor Naciye Hanım bu fotoğraflara. İstenmeyen lekeler, kırışıklıklar, analog fotoğrafçılıkta karşılaşılabilecek ufak aksaklıklar ‘püpitr’ isimli ufak bir aletle düzeltiliyor. Gülderen Bölük kitapta Naciye Hanım ve ailesiyle ilgili yaptığı araştırmalarla yalnızca bir bayanın hayatını ya da fotoğrafçılığın tarihini değil yeni cumhuriyetin edebiyat ve sanat dünyasının dokümanını de ortaya koyuyor. Zira Naciye Hanım’ın konutu Nâzım Hikmet, Peride Celâl, Ömer Uluç ve Komet üzere değerli sanatkarların uğrak yeri birebir vakitte.

Ama kitabın en etkileyici kısmı Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi’nden isimsiz yüzler. Naciye Hanım’ın kızı Nedret genç yaşta evlenip Ankara’ya taşınıp çocuk sahibi olunca o da dükkânı oğlu Fikret’e devredip torun bakmaya gidiyor. O vakitten sonra fotoğrafhaneye ne olduğu pek bilinmiyor. Pek çok fotoğraf kaybolup gidiyor. Kitapta Bölük kalan fotoğrafları topluyor, çeşitli koleksiyonlarda yer alan isimsiz yüzleri buluyor. Ve bu kitapta onları hepimize hatırlatıyor.

Naciye Hanım ve eşi İsmail Hakkı Bey, çocukları Nusret, Fikret ve Nedret’le birlikte…