Müttefikle yeni periyot
AYDIN HASAN – ASENA YATAĞAN / Ankara – Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkanı Donald Trump’ın son telefon görüşmesi iki ülke ortasındaki yeni periyoda ait dikkat alımlı ip uçları veriyor. Görüşmenin uzunluğu kadar, taraflardan görüşmeye dair gelen iletiler da kurulan sıcak diyaloğun iki ülkenin Ukrayna, Suriye ve Gazze üzere bölgesel konularda iş birliği yapabileceğine işaret ediyor. Uzmanlar, Ankara – Washington sınırında yapılacak ziyaretler ile NATO müttefeki iki ülkenin münasebetlerinde yeni bir devrin başlayabileceği görüşünü lisana getiriyor.
Beş konu gündemdi
ABD Başkanı Trump’ın 20 Ocak’ta vazifesine başlamasının akabinde iki başkan ortasındaki ikinci görüşme evvelki gün gerçekleşti. Hayli uzun sürdüğü belirtilen görüşmede savunma sanayi işbirliği, İran ile müzakere süreci, Rusya – Ukrayna Savaşı, Gazze’deki durum ve Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması ve yaptırımların hafifletilmesi olmak üzere beş temel bahis başlığı değerlendirildi. Telefon görüşmesi, ABD’nin yeni büyükelçisi Thomas J.Barrack vazifesine başlamak üzere Ankara’ya yanlışsız yoldayken gerçekleşmesi de dikkat çeken bir öteki nokta oldu. Görüşmeden yansıyanlar ortasında iki başkanın yüz yüze görüşme için birbirlerine karşılıklı davet yaptıkları da yer aldı.
Türkiye ile ABD ortasındaki belirli başlı sorun alanlarını; ABD’nin Suriye’nin kuzeyinde terör örgütü PKK’nın kolu olan SDG – YPG’ye takviyesi, FETÖ’nün himayesi, savunma sanayiine yönelik CAATSA yaptırımları, Türkiye’nin F-35 programından çıkartılması, Kıbrıs Rum idaresine silah ambargosunun kaldırılması kararının uzatılması, Yunanistan ile kurulan askeri iş birliğinin ilerletilmesi üzere hususlar oluşturuyor. Uzmanlar, Erdoğan ile Trump ortasındaki yakın diyaog ile iki ülke ortasında lisana getirilen önder seviyesindeki ziyaret trafiğinin iki ülke münasebetlerine mümkün tesirlerini Milliyet’e kıymetlendirdi.
‘F-35 sorunu çözülebilir’
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğretim Üyesi ve SETA Kıdemli Araştırmacısı Doç. Dr. Murat Aslan: Trump açısından öncelikli mevzunun Rusya-Ukrayna savaşı olduğu ortaya çıktı. Burada Türkiye açısından da Gazze ve Suriye ön planda. İki taraf açısından eşit derecede değerli olan konu ise ikili bağlantıların geliştirilmesi. Bunun bir çok boyutu var yalnızca savunma değil. Güç ile ilgili konuda ABD bir yandan Türkiye’ye sıvılaştırılmış kaya gazı satmak istiyor. Bir taraftan da Türkiye’deki güç kaynaklarının işletilmesinde iş birliği yapmak istiyor.
Şöyle bir gerçek var, Türkiye şu an Kaan uçakları envantere girinceye kadar F-35’lere muhtaçlık duyuyor. Zira 5. kuşak savaş uçağı muhtaçlığı Türkiye’nin civarındaki gerginlikleri şayet dikkate alınırsa kaçırılmaz. Neden? İran’la İsrail ortasındaki sıkıntılara, terörle uğraşla ilgili Türkiye’nin gündemine bakarsanız, Türkiye’nin 5. jenerasyon uçağı kısa vadede gereksinim var. Ve hali hazırda da ABD’de tutulan 6 tane uçağımız var. Münasebetiyle birinci etapta bu 6 uçağın Türkiye’ye getirilmesi, ikinci etapta geri kalan uçakların Türkiye’ye zamanı. Şu ana kadar Türkiye’nin programdan çıkarılmasıyla birlikte zincirinde Türk şirketlerinin yerini öteki firmalar dolduramadı. Bu nedenle program açısından bu olumlu bir gelişme olacaktır. Münasebetiyle bu üç basamaklı süreç gerçekleşecek Trump idaresinde. Yunanistan ve İsrail’in bilhassa karşı sesleri var. Lakin “Önce Amerika” sloganı nedeniyle Trump’ın Yunanlıların yahut İsraillilerin ne istediği konusunda çok da istekli olduğunu düşünmüyorum. Bu nedenle altı uçağın alınması, öteki siparişlerin teslimi ve programa katılma üzere F-35 problemi bence tahlile kavuşturulabilir.
‘Türkiye hariç herkese sataştı’
Emekli Büyükelçi Uluç Özülker: Trump’ın kendi itibarı istikametinden en değerli bahislerden bir tanesi Rusya ile Ukrayna ortasındaki sorun. Rusya’yı bir noktada olabildiğince yola getirmek ve bir tahlili tetikleyebilmek muhtaçlığı içinde. Onun için Türkiye’nin hem Putin’le hem de Zelenski’yle olan ilgileri dikkate alındığında Trump’a, Türkiye yardımcı olabilir. Orta Doğu prestijiyle da önemli kahırlar var. Hem Suriye’de son vakitlerde İsrail’in tavrından tutun da İran problemi üzere bunların hepsinin başka farklı düşünülmesi lazım. Trump, bu bahislerde da birebir halde Türkiye’nin yerinin ve bunun çözümlenmesi konusundaki çabalarının onun için de faydalı olacağı niyetiyle hareket etmiştir diye düşünüyorum.
Ciddi bir adım
Trump’ın Cumhurbaşkanımıza ne kadar güvendiği ve ne kadar onu övdüğü konusunu da geri plana atmamak gerekiyor. Burada iki şey çok ön plana çıktı. Birincisi bugüne kadar dünyada Türkiye hariç herkese sataştı Trump. Cumhurbaş-kanımızı övdü, ona gereksinim olduğunu gösterici ve bu ilgiyle sürdürme niyetini ortaya koyan bir tavır işine girdi. Bu karşılıklı ziyaretler ile diğer bir boyuta daha taşınacaktır diye bekleniyor. Yapılmış olan görüşmenin bulunduğu tarafları bir halde birbirlerine daha da yakınlaştırma konusunda atılmış önemli bir adımdır formunda görmek lazım. Nereye kadar masraf? Kongre’yi ikna edebilir mi bizim F-35’ler vs. bunlar da gündemde. Oraya kadar sarfiyat mi? Orta Doğu konusunda daha değişik bir konum alır mı? Bunları bekleyip görmek lazım. Şu anda dünya çapında baktığımızda itimat hissinin hangi derecede olduğunu lisana getirdiği tek önder Cumhurbaşkanımız. Münasebetiyle yakın bir gelecekte bununla nasıl bir tezahürü olacak, bizden ne hangi hususlarda arabuluculuk yahut problemin tahlilinde destekleyici bir rol beklediğini göreceğiz.
‘90 dakikalık görüşme derin bir mana taşıyor’
ANKASAM Lideri Prof. Dr. Mehmet Seyfettin Erol: Türk-Amerikan bağlantıları Trump ile birlikte yeni bir periyoda girmiş vaziyette. Trump, Türkiye ve ABD’yi Akdeniz, Kıbrıs ve Suriye dahil farklı bölgelerde karşı karşıya getirmeye çalışan bir ekip plan, proje ve hareketlere karşı telefon diplomasisi üzerinden ‘Ankara ile daha güçlü bir işbirliğini hedefliyoruz’ halinde güçlü bir bildiri vermiş durumda. Hasebiyle Washington-Ankara sınırındaki bu telefon diplomasisi, zamanlaması prestijiyle Tel Aviv’e de bir ikaz niteliğinde kabul edilebilir. Trump, Netanyahu’ya ‘makul ol’ bildirisini bir kere daha vermek zorunda kalmış görünmekte. 90 dakikalık görüşme, bu açıdan semboliğin ötesinde daha geniş ve derin bir mana taşımaktadır. Türkiye’ye ve Türk-Amerikan münasebetlerine yeni periyot boyutuyla verilen kıymeti ortaya koymaktadır. Trump, yeni periyotta Türkiye’den vazgeçmeyeceği iletisini vermiştir. Çünkü Trump, yeni dünya ve Türkiye gerçeğiyle birlikte, ABD gerçeğini de göz önünde tutan gerçekçi bir siyaset peşinde ve Türkiye olmaksızın başta Türk yakın etrafı olmak üzere, Doğu-Batı ortasındaki merkez coğrafyada istediği sonucu elde edemeyeceğinin ve bunun çok maliyetli olacağının farkındadır.
Özellikle krizlerin Ortadoğu’dan Güney Asya ve muhtemelen Orta Asya’ya yanlışsız kaymaya başlayacağı bir devirde, öbür aktörler üzere ABD açısından da Türkiye vazgeçilmez bir aktör pozisyonunda. Türkiye’nin 5 Deniz Havzası’ndaki jeopolitik-jeostratejik-jeoekonomik durumu ve sahip olduğu potansiyel, başka aktörler üzere ABD’yi de hiç kuşkusuz daha gerçekçi bir tavır izlemeye zorlamaktadır. İsrail ve öteki aktörlerin, örneğin Yunanistan’ın çaresiz kaldığı durum da bu gerçeklikten kaynaklanmaktadır. İkili bağlantılarda Türkiye ABD’den daha somut adımlar beklemektedir. Yeni ilgi formülasyonu sürecinde buna mani oluşturan CAATSA yaptırımlarının kalkması ve F-35 süreçlerine dönüş bu açıdan büyük değer arz etmekte. Ankara ve Washington ziyaretleri ile birlikte bu sıkıntıların da büyük ölçüde aşılacağı bir devir esasen başlamış olacaktır.
Görüşme dış basında büyük yankı uyandırdı
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Başkanı Trump arasında gerçekleşen telefon görüşmesi çok sayıda ülkenin basın yayın organlarında da geniş yer aldı. Times Of İsrael, ‘Trump ve Erdoğan ortasındaki güçlü alaka Türkiye ile uyuşmazlık yaşayan İsrail için hassas bir husus oldu’ değerlendirmesinde bulundu. Al Jazeera’nın haberinde, ‘Trump, Ukrayna’daki savaşı bitirmek için Ankara ile çalışmak istiyor’ sözüne yer verildi. ABD merkezli Bloomberg, iki başkanın pek çok mevzuda görüş birliğine varıldığını aktarırken, iki başkanın karşılıklı ziyaret davetlerine dikkat çekti. Yunan Kathimerini gazetesi, ABD Başkanı’nın bilhassa Ukrayna’daki çatışmaların durması için Türkiye ile ortak çalışma isteğinde olduğunu, görüşmenin “verimli ve olumlu” geçtiğini tabir etti.
