Atatürk 2 ay evvelden gördü, bahtı değiştirdi! Zaferin sır perdesi: ‘Yaşamamaya karar verdim’
Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Haziran 1915’te Arıburnu cephesinde 19. Tümen Kumandanı olan Mustafa Kemal, Anzak Koyu’nun kuzeyinde küçük çaplı bir çarpışma yaşanan Balıktepe’ye (sonradan Halit-Rıza Tepesi) dikkat kesildi. Bölge, Sazlıdere üzerinden Conkbayırı’na doğal bir yaklaşma sınırı sunuyordu. Türk savunmasının sağ kanadını tehlikeye atabilecek, hatta Conkbayırı-Kocaçimen sınırını düşmana açabilecek stratejik bir anahtardı. Dr. Sabah bu önemi şöyle anlattı:
“Mustafa Kemal, bu doruğun bölgenin elde tutulmasını hayli kıymetli bir mesele olarak görüyordu. Zira buradan yapılacak ani bir baskın, Türk savunma sınırını çok güç bir vaziyete düşürebilirdi.”
Anafartalar Küme Kumandanı Albay Mustafa Kemal
‘ENDER GÖRÜLEN BİR ÖNGÖRÜ BELGESİ’
2 Haziran’da 19. Tümen’in sorumluluk alanı genişletildi. Sol kanat Merkeztepe’yi kapsayacak formda Gedikdere’ye, sağ kanat ise Büyük Anafarta Azmağı’na uzanıyordu. Bu, iki başka cephe demekti. Arıburnu cephesi: Düşmanın bütün kuvvetiyle yüklendiği sıcak savaş çizgisi. Ağıldere mıntıkası: Her an çıkarma yapılabilecek, boş bırakılırsa felaket getirecek bir bölge. Mustafa Kemal’in karargâhı iki sınırı tıpkı anda göremiyordu. Karargâhını Düztepe kuzeyine taşıdı lakin bu sefer Arıburnu görüş alanından çıktı.
“Atatürk, iki istikametli bir hücum ihtimalinde komutayı emniyetle sürdüremeyeceğini fark etti. Bu yüzden daima durum değiştirerek hem cepheyi hem potansiyel çıkarmayı denetim altında tutmaya çalıştı.” – Dr. İsmail Sabah
4-5 Haziran gecesi Bombasırtı’nda Anzak baskını, 57. Alay’ın siperlerinin süreksiz kaybıyla sonuçlandı. Mustafa Kemal, şahsen cepheye giderek duruma müdahale etti. Bu olay, genişleyen cephe çizgisinin tehlikesini somut halde gösteriyordu. 8 Haziran’da Mustafa Kemal, Kolordu’ya resmi yazıyla başvurdu. Sazlıdere’den Anafarta Azmağı’na kadar olan bölgenin 19. Tümen sorumluluğundan çıkarılmasını istedi. Esat Paşa ise bu bölgenin bir taburluk kuvvetle tutulabileceğini söyledi. Mustafa Kemal’in karşılığı netti: “Düşman fazla kuvvetlerini buraya çıkararak Conkbayırı-Kocaçimen çizgisini ele geçirmeye çalışacaktır. Sazlıdere bir orta sınır değil, düşmanın ilerleyebileceği bir dere olarak dikkate alınmalıdır.”
“Bu, savaş literatüründe seçkin görülen bir öngörü dokümanıdır. Mustafa Kemal, iki ay sonra yaşanacak harekâtı neredeyse günbegün tanım etmişti.” – Dr. İsmail Sabah
Esat Paşa ve Kurmay Başkanı Fahrettin Bey, Mustafa Kemal’i ikna etmek için Düztepe’ye gitti. Toprakta inceleme yapıldı. Fahrettin Bey, “Bu toprakta lakin çeteler yürüyebilir” dedi. Mustafa Kemal ise yarım daire çizerek düşmanın ilerleme güzergâhını gösterdi. Esat Paşa gülerek omzuna dokundu: “Merak etme Beyefendi, gelemezler.”Mustafa Kemal, tartışmayı tek cümleyle kapattı: “İnşallah sizin takdiriniz üzere olur.“
2 AY EVVELKİYLE BİREBİR ÖRTÜŞÜYORDU
Ağustos başında istihbarat, müttefiklerin taarruza hazırlandığını söylüyordu. Ordu Kumandanı Liman von Sanders, tehdidi Saros istikametinde bekliyordu. Halbuki İngilizler ‘Sarıbayır Harekâtı’ ile Atatürk’ün aylar evvel işaret ettiği Sazlıdere sınırından Kocaçimen-Conkbayırı’na yönelecekti. 6 Ağustos’ta atak başladı. Arıburnu’nda aldatma ataklarıyla Türk birlikleri oyalanırken, asıl gaye Conkbayırı’ydı. Ağustos ayı başlarında müttefiklerin yeni bir hücum gerçekleştireceğine yönelik istihbarat alınmıştı ancak Ordu Kumandanı Liman von Sanders tekrar Saros’tan bir hareket beklemekteydi. İan Hamilton ise bu saldırıyı ‘Almanya’yı yıkacak manivelanın dayanağı‘ olarak görmekteydi ve hücumdan bir evvel günlüğüne ‘çok uzun vakittir beklenen günün ucundayız’ diye yazdı. Dr. Sabah konuyla ilgili “Saldırı planı, Mustafa Kemal’in iki ay evvelki raporuyla neredeyse birebir örtüşüyordu. Bu, askeri öngörü gücünün en çarpıcı kanıtı” dedi.
İngilizlerin Sarıbayır Harekâtı olarak isimlendirdikleri taarruz 6 Ağustos’ta başladığında olaylar tam da Mustafa Kemal Atatürk’ün öngördüğü ve anlatmaya çalıştığı üzere gerçekleşmekteydi. Arıburnu’ndaki aldatma taarruzları ile buradaki Türk birlikleri oyalanırken Tümgeneral Godley komutasında atak kolları Kocaçimen-Conkbayırı sınırını ele geçirmek için harekete geçmişti. Hareket ettikleri noktalardan biri de Sazlıdere idi. Avustralyalı gazeteci-yazar Alan Moorehead bu durumu tabir ederken, “İngilizler açısından değerli olan Kemal’in görüşlerini kabul ettirecek rütbede olmayışıdır” demişti.
Atatürk’ün öngörüsünde haklı çıktığını belirttiği satırlar
Atatürk ise Anafartalar Muharebatına İlişkin Tarihçe’de bu durumu şöyle söz etti:
“Tasavvur ettiğim ve tasvîrine çalıştığım hasım teşebbüsâtı 6 Ağustos’tan itibaren motamot vâki olmaya başladığı vakit, iki ay önce marûzâtımı takdîr etmemekte ısrâr edenlerin nasıl mütehassis olduğunu bilemem. Yalnız fikren hazırlanmamış oldukları harekât-ı hasmâne karşısında pek nâkıs önlemlerle vaziyet-i umûmiyeyi ve vatanı pek büyük tehlikeye marûz bıraktıklarına vekâyi şâhid oldu.” (Tasarladığım ve gerçekleşeceğini evvelden anlatmaya çalıştığım düşman harekâtı, 6 Ağustos’tan itibaren motamot gerçekleşmeye başladığında, iki ay evvel sunduğum raporları dikkate almamakta ısrar edenlerin nasıl etkilendiğini bilemem. Lakin, zihinsel olarak hazırlıklı olmadıkları bu düşman saldırısı karşısında, yetersiz tedbirlerle genel durumu ve vatanı çok büyük bir tehlikeye soktuklarına olaylar tanıklık etti.)
‘TÜRKLER ÇOK ÂLÂ BİR KUMANDANA SAHİPLER’
7–8 Ağustos’ta Conkbayırı’nın bir kısmı elden çıktı. Bu esnada kritik bir hadise yaşandı. Kurmay Başkanı Kazım Bey vasıtasıyla Mustafa Kemal Bey ile görüşen Liman von Sanders duruma dair görüşlerini sordu. Devrin 19. Tümen Kumandanı Atatürk ise, “Vaziyeti düzeltmek için bir an kaldığını ve bu anın da geçirilmesinden sonra bir felaketle müsabakanın pek olası olduğu” yanıtını verdi. Görüşme böylelikle sürerken “Başka deva kalmadı mı?” sorusu üzerine “Mevcut kuvvetlerin kendi buyruğuna verilmesinden öteki deva olmadığını” söyledi. “Çok gelmez mi?” karşılığını alınca “Az bile gelir” yanıtını verdi. Bunun üzerine 8 Ağustos günü Liman Paşa kendisini Anafartalar Küme Komutanlığı’na tayin etti. 9 Ağustos’ta Anafartalar’a çıkan İngilizleri perişan eden Mustafa Kemal Atatürk, 10 Ağustos sabahı gerçekleştirdiği süngü hamlesiyle Conkbayırı’na yönelen tehdidi bertaraf etti. Hatta bu hamlesi yönetirken bir şarapnel modülü göğsüne isabet etti ve cebinde saat sayesinde hayata tutunabildi. Bu harekât karşısında İan Hamilton günlüğüne “Türkler çok düzgün bir kumandana sahipler” diye yazmaktan kendini alamadı.
Atatürk’ün Anafartalar Küme Komutanlığı Misyonunu kemal-i iftiharla kabul ettiğini ifade ettiği satırlar
‘VATANIM MAHVOLDUKTAN SONRA YAŞAMAMAYA KARAR VERDİM’
1918’de Ruşen Eşref’in, “Böyle ağır bir sorumluluğu nasıl kabul ettiniz?” sorusuna Atatürk, “Vatanım mahvolduktan sonra yaşamamaya karar verdiğim için kemal-i iftiharla bu mesuliyeti üstlendim” diyerek karşılık vermiş, Anafartalar Muharebatına ilişkin Tarihçe’de ise bu olayı şu formda anlatmıştı:
“Böyle, zulmet ve mübhemiyyet içinde tanımadığınız kuvvetlerle yeni bir işin –üç günden beri deruhde eden her kumandan ve kıt’anın yenilgi ve perişânîsini intâc eden ve vatanın ya hayat yahut vefatına sebeb olabilecek önemli bir işin- öbürleri tarafından başlanmış kanlı ve gâib edilmiş bir ma‘rekenin mes’ûliyetini deruhde etmek o kadar kolay bir keyfiyet olmasa gerek. Lakin ben, kemâl-i iftihârla bu mes’ûliyeti kabûl ettim.” (Böyle, karanlık ve belirsizlik içinde, tanımadığınız güçlerle yürütülen bir işin –ki son üç gündür bu vazifesi üstlenen her kumandan ve birliğin hezimeti ve perişanlığı ile sonuçlanmış, vatanın ya kurtuluşuna ya da yok oluşuna sebep olabilecek kadar değerli bir işin–, öbürleri tarafından başlatılmış, kanlı ve meçhul bir savaşın sorumluluğunu üstlenmek o denli kolay bir şey olmasa gerek. Lakin ben, büyük bir gururla bu sorumluluğu kabul ettim.)
Dr. Sabah yaşananları, “Atatürk’ün kararlarının arkasında askeri dehası kadar derin bir vatan sevgisi vardı. Onu farklı kılan, bu iki ögesi tıpkı anda alana yansıtabilmesidir” diyerek yorumladı.
10 Ağustos 1915 Conkbayırı hamlesi, Çanakkale Cephesi’nde taktik bir muvaffakiyetin savaşın bahtını değiştirdiği en çarpıcı örneklerden biri olarak tarihe geçti. Mustafa Kemal, iki ay evvelce tehlikeyi görmüş, üstlerini uyarmış, ikazları dikkate alınmasa da harekete geçmek için hazır beklemişti. Ve o sabah, sadece bir zirveyi değil, bir milletin geleceğini savunmuştu.
