‘Asla yalnız yürüyemeyiz’

Ümran Avcı – “Geçmiş vakitleri yaşlılar özler fakat ben hâlâ 10 yaşımda olmama karşın 10 yaşımın yarısını özlüyorum…”Sinem Sal, son romanı “Mihrap”ta 12 Eylül Darbesi’nin yarattığı kâbustan hissesini alan küçük bir çocuğun kırık dökük lakin umut dolu dünyasına götürüyor okuru. Sal’ın okurlarının tanıdığı bir sima aslında Mihrap. Yazarın “Bizim Zamanımız” romanındaki ana karakterlerinden Mihrap, bu defa tıpkı kendi ismini taşıyan romanda tekrar karşımızda. Askeri darbe İstanbul Hasköy’deki bir mahallede her konutta farklı travmalar yaşatırken, Mihrap kendi darbesini anlamaya çalışıyor. O denli bir çocuk ki Mihrap; tuhafiyeci annesine “Askerlerin hepsi birebir kıyafeti giyiyor. Onlardan dikseydin güçlü olmuştuk” diyecek kadar esprili. “Belki de devlet bizden büyüktür, tekrar de annem hükümet üzere kadındır…” diyecek kadar derinlikli. “Babam darbe oldu dedi. Kardeş hengamesini önlemek için yaptılarsa keşke annemlere söyleselerdi, bitirirlerdi. Bunun için sokak yasaklanır mı?” ya da darbeciler için “Bizimle tanışmadılar, tanışsalardı bizden mutlu olurlardı” diyecek kadar doğuştan sosyolog ve psikolog. “Helvasını tatmayacak kadar seviyorum babamı” diyecek kadar hisli bir çocuk…

■ Darbenin getirdiği yıkımı 10 yaşındaki bir çocuğun gözünden anlatıyorsunuz. Bu seçiminiz bir sıkıntısı ajite etmeden anlatmayı ve ajite olmadan anlamayı sağlıyor.

Darbeyle değişen hayat büyüklerin hayatı üzere görünse de çocuğun dünyasında daha büyük anlamsızlıklar var. Zira etrafında gördüğü, hayatında şahit olduğu değişikliklerin kaynağına dair bir fikri yok. Bir anda mahallenin ağabeyleri, ablaları konutlarından alınıyor, sokaklarda oyun bitiyor, meskene giriş çıkış saatleri değişiyor, daha evvel duymadığı sözleri cümle içinde kullanmaya başlıyor. 12 Eylül’de herkes kayıplarının; ellerinden alınan hakların, özgürlüğün, kaybedilen evlatların peşinde. Mihrap’sa babasının mevtini tüm bu olanlara bağlıyor. Kaybedildiğinde yokluğunu en net hissettiği şey: Sevinç. Mahallenin sevincini geri getirdiğinde babasının da döneceğine inanıyor. Hem çocuk olması hem de dünyasının bayanlardan oluşması bir acıyı anlatırken bile ister istemez neşeyi ve organik yollarla gelişen dayanışmayı beraberinde getiriyor.

■ Mihrap sizi de kendi çocukluğunuza götürmüş olmalı…

Kesinlikle götürdü. Her ne kadar çocukluğumun geçmediği ‘80’li yıllara dönmüş olsam da geçmişe dönmek romantize edilmiş bir nostalji hissinden çok daha fazlasını geri çağırıyor. Biz üstünden vakit geçmiş her ânı güzel, komik ya da hoş hatırlamaya eğilimliyiz. Hâlbuki o denli değil. Kendi şahsî tarihimize bir psikolog olmadan da inebiliriz. Mihrap, “Bizim Zamanımız” romanındaki bayanın çocukluğu aslında ve bu bilakis okumayla birlikte onun hangi kararları neden aldığını anlıyorsun. Benzeri okumayı ister istemez kendi hayatımda da yaptım. Sezen Aksu’nun “Kolay olmayacak” diye uyardığı çeşitten bir tehlike fakat şüphesiz alışıyorsun.

■ Yasla, kayıplarla baş etme metotlarına de tanıklık ediyoruz romanda. Çocuklar ve yetişkinler farklı formda savunma geliştiriyor.

Yas bir boşluğu manalandırmak ya da o boşlukla nasıl başa çıkacağına dair aldığın kararlarla yaşamak üzere. Yetişkinlerle çocukların yası birbirinden çok farklı. Yetişkin başına gelenin az çok farkında. Çocuktaysa terk edilme, vefat üzere kavramlar tahminen de birinci yas sürecinde tecrübeleniyor. Psikiyatrist Kübler-Ross’un teorisi yasın beş basamağı (inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme) benim için değerli bir referans noktasıydı. Ama Mihrap’ın yas tecrübesine baktığımda ve kendi yasımla irtibat kurduğumda bunun da faso fiso olduğunu görüyorum. Bazen de kabullenmiyorsun ya da yas tamamlanan bir şey değil. Sevmeyi tercih ettiğin beşerde, çalışmayı seçtiğin işte, korktuğun işverende, çekindiğin ebeveyninde, tahminen boca ettiğin sevginde bir kaynak noktası.

Dertleşme panosu herkese açık

■ Mihrap’ın “Herkesin meskeninde bir darbe var” kelamı bir vefatın, bir kaybın, acının nasıl bir domino tesiri yarattığını gözler önüne seriyor…

Acı ve ızdırap kaçınılmaz biçimde ortaklaştığımız bir tecrübe, kavram. Tekrar de bu iştirak insanları birbirine yakınlaştırmaktan öteye gitmiyor. Zira empati kurmaya başladığımız anda kendi acımızı yüceltmeye eğilimliyiz. Empati güya “Seni anlıyorum” diye başlayıp “ama ben” ile devam ediyor.

■ Mihrap’ın “Senin darbe ne? Darbeni de al gel” sloganıyla yaptığı “dertleşme panosu ve içini dökme buluşması” kısmı hayli etkileyici. Burada omuz omuza vermenin, sıkıntısını paylaşmanın sağaltıcı yanını konuşalım mı?

Mihrap, 10 yaşında olmasına karşın, oğlu gözaltında kaybedilen Pamuk Anne’yi yalnızca onu anlamak için dinliyor ya da eşi tarafından çalışmasına pürüz olunan Tülay Teyze’yi, dükkânı tek başına ayakta tutmaya çalışan annesini. Tüm bu bayanların sevincini çalan nizama baş tutmak için bir ortada olup birbirlerini dinlemelerini istiyor. Zira bence kendisi de diğerini dinlediğinde anladı asla yalnız yürümeyeceğini.

■ Roman uzunluğu kulağımıza gelen müzikler var. Müzeyyen Senarlar, Muazzez Abacılar, Selda Bağcanlar, Ahmet Kayalar… 

Mihrap’ın ismi da bir müzikten geliyor. O kısımları o müziklerle yazdım. Okur da tahminen kısmı bitirince birebir şarkıyı dinler.