Anneannesinden öğrendi, danteli konuşturdu! Data taşıyor: ‘Sanki bunun için doğmuşum’
Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – Afra Sönmez, 10 yılı aşkın müddettir elektronik dokumacılık üzerine araştırmalar yapıyor ve bunu sanatsal pratikle birleştiriyor. Geleneksel zanaat tekniklerini aktüel teknolojiyle buluşturan Afra, bilhassa dokuma, ses, semiyotik ve vücut etkileşimi üzerine çalışıyor. Lisansını, görsel bağlantı tasarımı üzerine tamamladıktan sonra Avusturya’da Arayüz Kültürleri yüksek lisans programında eğitim aldı. 2018’den bu yana projelerini da çeşitli ulusal ve memleketler arası stantlarda sunuyor.
‘HAYATIM BOYUNCA YAPMAK İSTEDİĞİM ŞEYİ BULDUM’
Aslında dokuma ve el işlerine çocukluğundan beri ilgisi olan Afra, örgü ve danteli anneannesinden, dikişi ise annesinden öğrendi. O vakitlerde yaz tatillerinde anneannesinde kalıp dantel öğrenmeyi tercih eden Afra, elektroniğe olan birinci ilgisinin babasının sayesinde olduğunu lisana getirdi. “Tamir ettiği eşyaların içindeki elektronik materyallerin varlığına şahit olmak beni çok heyecanlandırdı” diyen Afra Sönmez, “Elektronik dokumacılık maceram ise Hannah Perner-Wilson ve Mika Satomi ile tanışmamla oldu. Türkiye’ye, bir sanatçı değişim programı kapsamında iğne oyası öğrenmek için gelmişlerdi ve elektronik dokumacılık üzerine bir atölye çalışması yapmışlardı. O vakte kadar iletken iplik, kumaş, yün üzere materyallerin varlığından haberdar değildik. Atölye sonunda, hayatım boyunca yapmak istediğim şeyi buldum sanırım demiştim” diye konuştu.
Genellikle iletken iplikler ve kumaşlar kullandığını lisana getiren Afra, “Bunlar dokuma, örme yahut kaplama yoluyla iletkenlik fonksiyonları kazandırılan, elektriği (akımı) iletebilen kumaşlar yahut ipliklerdir. Projeye nazaran kullandığım iletken iplik ve kumaş çeşitleri değişkenlik gösterebiliyor. Yapmak istediğim sensörün kullanıcı etkileşim formuna nazaran daha esnek iplikler yahut esnekliği olmayan kumaşlar kullanıyorum. Birçok farklı iplik ve kumaş çeşidi var. Örneğin, yaptığım yapıttaki sensörler tığ ile örülecekse ve dış yerde sergilenecekse paslanmaz çelik bazlı polyester iplik üzere az esnek ve güçlü olan bir gereç tercih ediyorum. Şayet eser interaktif olacaksa örgü, dokuma üzere tekniklerle bir sensör yapacaksam materyalin daha esnek olması için gümüş bazlı yün iplik kullanmayı tercih ediyorum” sözlerine yer verdi.
‘BİR DANTEL MODÜLÜNÜN SES ÇIKARMASI ŞAŞIRTIYOR’
Elektronik dokuma eserlerinin, birçok bölümde kullanıldığına dikkat çeken Afra Sönmez, “Sağlık, tıp, spor, askeriye, uzay bilimleri, güvenlik sanayisi, sanat, moda, konut dokumacılığı üzere geniş bir yelpazeye sahip. Ben sanatsal üretimim için bir araç olarak kullanıyorum. İlgimi daha çok çeken kısım elektronik dokumanın hudutlarını araştırmak. Başka bir deyişle, günlük hayatta kullandığımız çeşitli endüstriyel eserleri iletken iplik ve kumaşlarla üretebilir miyim sorusu. Çoğunlukla aldığım reaksiyonlar ‘Neden bu türlü bir şeyden haberdar değiliz?’ yahut ‘Bir iplikle sensör yapmak nasıl mümkün olabilir?’ Örneğin, işimin olduğu stantlarda bir dantel modülü üzere duran yapıya dokunduğunda izleyici, böylesi yumuşak bir materyalden nasıl ses çıktığını şaşkınlıkla karşılıyor” diyerek şu sözleri kullandı:
“Gündelik hayatta en sık karşımıza çıkan eserler, ekran dokunmatiğine elverişli eldivenler, otomobil koltuk ısıtma sistemleri ve RFID muhafazalı cüzdanlar. Örneğin, sıhhat alanında, nabız, ter tahlili yahut kas aktivitesi ölçen kıyafetler, kullanıcıların datalarını gerçek vakitli olarak işleyebiliyorlar. Moda alanında şahsileştirilmiş eserler yapmak mümkün, ısıya maruz kaldığında renk değiştiren kumaşları örnek olarak gösterebiliriz. Bu biçim ısıtıcılı kıyafetler yahut konut dokuması eserleri gündelik hayatımızı kolaylaştıran eserlerden bazılarıdır. Birçok dalda kullanılmasına karşın en çok yatırım, araştırma ve üretim yapılan bölüm şu an için sıhhat dalı üzere gözüküyor.”
‘BASİT ELEKTRİĞİ BİRİNCİ OLARAK BANA BABAM ÖĞRETTİ’
“Özellikle sıhhat ve uzay biliminde kullanılmak üzere geliştirilen ve üretilen gereçlerin sanat ve moda alanını da beslediğini düşünüyorum” diyen Afra, “Bu alanlara daha çok yatırım yapılıyor, haliyle bu alanlar için üretilen farklı yansımalar veren iplikler, kumaşlar ve devre elemanları bizlerin de hazinesine dönüşüyor. Esnek devre elemanları yahut hafızası olan ipliklerin geliştirilmesi sanat ve modada yeni üretimlerin önünü açmış oluyor. Bu yüzden her ne kadar kullanım gayelerimiz farklı olsa da bu alanların birbirlerini beslediğini göz önünde bulundurmalıyız. Sıhhat teknolojilerinden sahne sanatlarına kadar çok geniş bir yelpazede büyüyeceğini düşünüyorum. Bilhassa his durum takibi, ses terapileri ve sahne gösterilerinde daha fazla örnek görmemiz muhtemel” dedi.
“Küçüklüğümden beri satın alıp giyindiğim her eser bana eksik, fazla yahut bitmemiş geliyordu’” açıklamasını yapan Afra Sönmez, “Bu mevzuda en çok annem şikayetçiydi, elim dikiş tutana kadar daima ona kıyafetlerime ekleme ve çıkarma yaptırıyordum. Sonrasında büyüdükçe bu ekleme çıkarma isteğim kıyafetlerimden çıkıp kullandığım eserler, konut eşyaları yahut mobilyalara kadar vardı. Elektroniğin hayatıma girmesi ise apayrı bir pencere açtı hayatımda. Her gün kullandığım aletlerin nasıl çalıştığını merak ettirdi. ‘Ben de yapabilir miyim sanki?’ dedirtti ve merakımı beslemek için bu hissin daima peşinden koştum” diyerek kelamlarını şöyle noktaladı:
“Basit elektroniği birinci olarak bana sabırla babam öğretmişti. Konutta bana vavien anahtar teması yaptırmıştı, temelimi sağlam attı. İki temel üzerine sağlam basarak yola çıktım. Bu iki alanı birleştiriyor olduğumu keşfetmek, hayallerimin gerçek olması üzere bir histi. En çok merak ve sevgi duyduğum alanı birleştirerek bir şeyler üretebilmek… Güya bunun için dünyaya gelmişim üzere hissettirmişti ve bu his 10 yılı aşkın müddettir işin içinde olmama karşın hâlâ çok taze. Bütün bunların sonucunda giysinin ana materyali olan iplik artık yalnızca vücudu örtmek için kullanılan bir materyal değil; bilgi taşıyan, hislerimi ileten, ses üreten bir yaren haline geldi hayatımda.”
