Opera ihtilalinin perde ardı
MÜJDE IŞIL- Mustafa Kemal Atatürk’ün yeniçeri kostümüyle fotoğrafını bilmeyen yoktur. 1914’te çekilen o fotoğrafta Atatürk, askeri ateşe olarak görevlendirildiği Sofya’da kostümlü balodadır. Bulgar ulusal operasında Puccini’nin “Tosca”sını izleyince, “Balkan Savaşı’nda yenik düşmemizin sebebini daha düzgün anlıyorum. Ben bu adamları çiftçi biliyordum. Halbuki adamların operaları bile var. Operada ses sanatkârları, müzisyenleri, dekoratörleri; hepsi var. Bizim ülkemizde operaya kavuşacağımız günleri görecek miyiz?” der. “Bir Cumhuriyet Şarkısı”nın çıkış fikri işte bu kelam. Sinema, Ulu Önder’in sanat siyasetini öne çıkararak Atatürk’ü anlatan üretimlerden farklı bir yol izliyor. Yağız Alp Akaydın’ın yönettiği, senaryosunu BKM Yazı Grubu’nun kaleme aldığı imal, “Özsoy” operasının 26 günde Ahmed Adnan Saygun tarafından bestelenişini anlatıyor. “Özsoy”un librettosu Münir Hayri Egeli tarafından Atatürk’ün vizyonuyla hazırlanmış, 1934’te İran Şah’ı Pehlevi’nin Türkiye ziyaretinde sahnelenmişti.
Bir bestekârın doğuşu
Bulgaristan’da görüp savaş kazanmaya bağladığı opera sanatını 20 yıl sonra kendi ülkesinde hayata geçirmek yani toplumunun ve coğrafyasının önünde koşmak, tam da Ulu Önder’le bütünleşmiş reformcu bir hareket. Sinema tıpkı Cumhuriyet’in ilanı, harf inkılabı üzere kısa müddette gerçekleşen bu gelişmeyi anaakım kuralları içerisinde anlatıyor. Referans aldığı en önemli üretimler ise ‘80’ler klasiklerinden “Amadeus” ve “Selamsız Bandosu”. Neredeyse umutsuz bir gayretle kısa müddette opera bestelemek ve orkestra kurmakta “Selamsız Bandosu”nun izinde ilerliyor. “Amadeus”taki Salieri’nin Amadeus kıskançlığı ve düşmanlığı da İstiklal Marşı’nın bestekarı Osman Zeki Üngör’den Ahmed Adnan Saygun’a yöneliyor. Sinemanın senaryosu, kültür ihtilalinin bugünden bakınca bile ne kadar ileride olduğunun altını çiziyor lakin bunu özgün bir lisan yerine Hollywood’un bilhassa ‘80’ler-‘90’lardaki mizah, dostluk, dayanışma, kötücüllük, amatörlük üzere klişelerini kullanarak yapıyor. Senaryoda klişelerle birlikte kopukluklar da dikkat çekiyor. Örneğin Saygun’un eşi ile bağlantısının evreleri ve nasıl bir noktaya geldiğini kuru bir diyalogla aniden öğreniyoruz. Finalinde ise heyecanı tepe yaptırmakta güçsüz kalıyor senaryo. Salih Bademci’nin tarifiyle “henüz kendini çok toy hisseden, idare kabiliyeti tam gelişmemiş Ahmed Adnan Saygun’un tüm zorluklara karşın bestekâr olarak doğuşunu” anlatıyor sinema. Bademci’nin karakteri, bilhassa yan takımın ve opera takımının zenginliği karşısında sönük kalıyor. Atatürk’ün ise ‘mesafesiz’ bir karakter olarak canlandırılması hedeflenmiş. Ertan Saban biraz da kendi üslubunu yansıtmış Atatürk’e. Şiveli konuşmasıyla halktan görünüyor ancak bu, Atatürk’e yabancılaştırıyor da. Oyuncu kadrosunun öne çıkanı ise Süleyman Bey’i muvaffakiyetle canlandıran Mehmet Özgür.
‘Kadınlarına borçlanan başka millet yok’
Filmde Atatürk’ün kültür sanat vizyonu vurgulanırken iki kıymetli olguya da dikkat çekiliyor. 1934 sonunda bayanlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verecek Atatürk, bunu “Dünyada bayanlarına bir vatan borçlanan öteki millet yoktur” cümlesiyle açıklıyor. Atatürk’ün korkulacak ya da korkutacak biri olmadığını, ülke için yaptıklarından sonra yakın etrafının incitmek istemediği için ona karşı titiz davrandıkları belirtiliyor. ‘Okay’ sözü ise mizahi ve şimdiki açıdan güzel düşünülmüş. Sinema, bunun üzere ayrıntılarla seyircinin his dünyasına hitap etmeyi başarıyor.
