Akranlar ortasında şiddette yüzde 52 artış var

AYSEL BOZAN YILMAZ – Akran zorbalığı, tüm dünyada tahlil bulunmaya çalışılan kıymetli problemlerden biri. Lakin yaşıtlar ortasında itme, vurma, dedikodu yapma, alay etme, tehdit, yalnızlaştırma üzere farklı formlarda kendini gösteren zorba davranışlar yerini, bıçaklama, silahla yaralama üzere şiddet olaylarına bırakmaya başladı. 

Uluslararası Öğrenci Kıymetlendirme Programı olan, 81 ülke ve bölgede, 15 yaşındaki gençlere yönelik düzenlenen PISA 2022 sonuçlarına nazaran OECD ülkelerinde öğrencilerin 5’te 1’i, ayda en az birkaç kere zorbalığa maruz kalıyor. Türkiye’de oran 4’te 1. Ayrıyeten öğrencilerin yaklaşık 4’te 1’i de bir öğrencinin öteki bir öğrenciyi yaralamakla tehdit ettiğini; okul hudutlarında birinin yaralandığı arbedelere şahit olduğunu; okulda çeteler ile silah yahut bıçak taşıyan öğrenci gördüğünü söylüyor. 

İlkokullarda bile var 

Orta Doğu Teknik, Boğaziçi ve Ege üniversitelerinin, 62 vilayette, 5 bin 600 çocuk ve ergen, 5 bin anne ve bin 500 babayla görüşerek gerçekleştirdiği TÜBİTAK takviyeli araştırma, öğrencilerin zorbalığa uğrama oranlarının ilkokulda yüzde 69, ortaokulda yüzde 72 ve lisede yüzde 68; zorbalık yapma oranlarının ise ilkokulda yüzde 36, ortaokulda yüzde 57, lisede yüzde 61 olduğunu ortaya koyuyor. 

Sağlık Bakanlığı verileri de 2024 yılının 11 ayında 185 bin 899 çocuğa akran zorbalığı nedeniyle ruhsal danışmanlık verildiğini ortaya koyuyor. 2022 yılında 117 bin 43, 2023’te de 168 bin 737 çocuk takviye almıştı.

Rakamlar ürkütücü boyutta. Pekala, bu durumun sebepleri neler? Mevzuyu, İstanbul Kültür Üniversitesi Adalet ve Kabahat Psikolojisi Laboratuvarı Yöneticisi Doç. Dr. Ayhan Erbay ile ele aldık. 4-18 yaş aralığındaki çocuk ve ergenlerin gün içindeki vakitlerinin büyük bir kısmını okulda geçirmesi nedeniyle zorbalığın genel olarak okul şiddeti kapsamında değerlendirildiğine dikkat çeken Erbay, bunun sebeplerinin, kişisel ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olarak ele alınması gerektiğini belirtiyor. 

Okulda şiddet gösteren öğrencilerin, ekseriyetle makul demografik ve ruhsal özellikler taşıdığını kaydeden Erbay, düşük sosyoekonomik seviyedeki ailelerden gelen öğrencilerin, şiddete daha yatkın oldukları belirtiyor. Bu öğrencilerin, ekseriyetle ihmal edilmiş, istismar görmüş yahut aile içi şiddete şahit olmuş çocuklar olduğunun altını çizen Erbay, şu tespitlerde bulunuyor: “Akademik başarısızlık yaşayan öğrenciler de kendilerini okul ortamında dışlanmış hissedebilir ve bu dışlanma hissi, saldırgan davranışları tetikleyebilir. Ruhsal olarak ise saldırgan öğrenciler sıklıkla dürtü denetiminde zayıflık, öfke idaresinde zahmet ve empati eksikliği üzere meseleler yaşarlar. Bu öğrenciler, birden fazla vakit sorunlarını şiddetle çözmeye çalışırlar. Ayrıyeten, kimi saldırgan öğrencilerde anti-sosyal kişilik bozukluğu yahut dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) üzere ruhsal rahatsızlıklar da bulunabilir.” 

Kovid kırılma noktası

Akran zorbalığı ve çocuklar ortasında şiddetin artışında, Kovid pandemisinin temel kırılma noktası olabileceğine işaret eden, Erbay, bu durumu şöyle yorumluyor: “Çocuklar ebeveynleriyle birlikte uzun mühlet meskende vakit geçirmek durumunda kaldı. Burada iki temel nokta öne çıkıyor. Birincisi, ebeveynler önemli ölçüde tansiyon yüklendi ve bu vakit zaman aile içi şiddet halinde patlak verdi. İkinci nokta ise çocukların konuttaki tansiyona şahit olması yahut aile içi şiddetin direkt objesi olmaları. Bu da tansiyon ve telaş halinde bu durumu yönetebilmenin yolunu çocukların şiddeti araç olarak kullanmayı öğrenmeleri olmuştur. Pandemi sonrasında okul ortamında çocukların rastgele bir çatışma halinde şiddete başvurmalarının sebebi öğrenmiş oldukları bu davranışlardır.”

Okuldan atılabiliyorlar

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), 15 Kasım 2022 tarihinde Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nde yaptığı bir değişiklikle, liselerde akran zorbalığını disiplin kabahati kapsamına aldı. Buna nazaran zorbalık uygulayan öğrenciye, kınamadan başlayarak okul değiştirme hatta örgün eğitim dışına çıkarmaya kadar ceza uygulanabiliyor. Yeniden ortaokulda da istenmeyen davranışlarda bulunan öğrencilere evvel ikaz cezası veriliyor, öğrencinin davranışlarında bir değişme olmazsa sırasıyla kınama ve okul değiştirme cezası uygulanıyor.

Boyut değiştirdi

Okulda şiddetin, dünya genelinde eğitim kurumlarını tehdit eden önemli bir sorun olduğunu lisana getiren Erbay, Türkiye’de zorbalığın da dahil olduğu okul şiddetinin artık boyut değiştirdiğinin altını çiziyor. TÜİK datalarına nazaran 2020-2023 yılları ortasında cürüm işledikleri gerekçesiyle haklarında süreç yapılan çocukların karıştıkları hatalar incelendiğinde yaralama hatasında yüzde 98, kişiyi hürriyetinden mahrum kılma hatasında yüzde 91, tehdit hatasında yüzde 41 ve hakaret hatasında yüzde 21 oranında artış kelam konusu olduğunu hatırlatan Erbay, şu bilgileri veriyor: “İstanbul Kültür Üniversitesi Adalet ve Cürüm Psikolojisi Laboratuvarı’nın 2024 yılını kapsayan Türkiye Şiddet Haritası datalarına nazaran 0-17 yaş aralığında yer alan çocuk nüfusun kişilerarası şiddet olaylarında mağdur oldukları aksiyon, bu hareketlerde kullanılan silahlar ve aksiyonların kimin tarafından meydana getirildiğine dair dağılımlar incelendiğinde meydana gelen olayların yüzde 52’sinin yaralama cürmü olduğu, bu olayların yüzde 48’inde kesici-delici aletler ve yüzde 14’ünde yumruk-kaba dayak kullanıldığı; olay faillerinin mağdurun arkadaş yahut yakın etrafından olduğu ortaya çıkmıştır. Tüm bu datalar incelendiğinde akran şiddetinin 2023 yılına kıyasla yüzde 52 oranda arttığı sonuca ulaşılabilmektedir.” 

Okul içinde dışında şiddet

2024-2025 eğitim öğretim yılında basına yansıyan akran zorbalığı olaylarından kimileri şöyle: 

■ Diyarbakır’da Fatih Anadolu Lisesi’nde isimleri öğrenilemeyen üç kız öğrenci, 30 Ekim 2024 günü okul çıkışı yaşıtları olan K.K. (14) isimli kız öğrenciyi, dövüp kayda aldı. 

■ İzmir’de İMKB Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi’nin öğrencileri M.C.B., R.Y. ve H.İ.K. ile Mesleksel Eğitim Merkezi’nden 2 öğrenci ortasında bıçaklı hengame çıktı. Olayda 5 kişi yaralandı. 

■ Edirne İlhami Ertem Anadolu Lisesi’nde, 12 Aralık 2024 günü, okul çıkışı 12’nci sınıf öğrencisi 16 yaşındaki Y.N. ile A.E.K. (17) ve K.Z. (15) ortasında tartışma çıktı. Arbedede Y.N., bıçaklandı. 

■ Kocaeli’nin Gebze ilçesinde 8 Ocak 2025 günü, Mevlana Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi bahçesinde öğrenciler M.A. (16) ile Ö.S. (16) ortasında tartışma çıktı. Arbedeye dönüşen olayda M.A. bıçakla bacağından yaralandı. 

■ İstanbul Gaziosmanpaşa’da 20 Nisan’da küçük yaştaki bir kız çocuğu, yaşları küçük olan dört kız çocuğu tarafından darbedildi. Kaydedilen manzaralarda, kızın saçını kopararak kameraya gösterip güldüğü anlar da görülüyor.

‘Adli şikâyette bulunulmalı’

Zorbalığın yahut okul şiddetinin önlenmesi için toplumsal olarak irade gösterilmesi gerektiğine dikkat çeken Doç. Dr. Ayhan Erbay, “Kapsayıcı ve destekleyici okul ortamının oluşturulmasında, okul ikliminin şefkat içermesine, eğitim müfredatının şiddeti dışlayan bir içeriğe kavuşmasına, öğretmenlerin ve anne babaların geniş kampanyalarla zorbalık hakkında bilgilendirilmesine, zorbalık sonrası raporlama ve takviye sistemlerinin aktif kullanılmasına, zorbalığı ergenlerin agresif davranışı yerine kabahat olarak tanımlanmasına ve şikâyet bildiriminin acilen yapılmasına gereksinim var” diyor.

Ayrıca okulda zorbalığın yahut akran şiddetinin ortaya çıkması halinde mağdur olan çocuğun ailesinin kesinlikle isimli şikâyette bulunmasını öneren Erbay, bunun, mağdur çocuğun adalet hissini tamir etmeye ve faillerin tekrar kabahat davranışını göstermesini engellemeye yarayacağını belirtiyor.

Biri bahçede oburu tuvalette bıçakladı

1 Üsküdar’da özel bir okulda E.Ç (16) isimli kız öğrenci 22 Mayıs Perşembe günü tuvalette bulunduğu sırada sınıf arkadaşı E.B’yi (15) sırtından bıçakladı. Yaralı öğrenci ihbarla gelen sıhhat takımlarınca hastaneye kaldırıldı. Tedavi gören öğrencinin hayati tehlikesi olmadığı öğrenildi. E.B’nin olayı gerçekleştirdikten sonra okuldan kaçması güvenlik kamerası tarafından görüntülendi. E.B isimli öğrenci okul kapısından çıktığı sırada diğer bir öğrenci tarafından durdurulmaya çalıştığı sonrasında koşarak uzaklaştığı görülüyor. E.B. ‘kasten adam öldürmeye teşebbüs’ hatasından tutuklandı.

2 Sultanbeyli’deki bir lisede de tıpkı gün misal bir olay yaşandı. Hasanpaşa Mahallesi’ndeki lisede C.A.(17) isimli 11’inci sınıf öğrencisi, teneffüs sırasında okul bahçesinde, ortalarında hasımlık bulunduğu argüman edilen A.T. (17) isimli erkek öğrenciyi bıçakladıktan sonra okuldan kaçtı. Yaralı öğrenciyi hastaneye kaldırdı. Tutuklama talebiyle sulh ceza hakimliğine sevk edilen C.A., buradaki sorgusunda, “Öldürmek isteseydim bacaklarına saplamazdım. Ben belden üstüne ziyan vermedim. Öldürmek istemedim, ziyan vermek istedim. Anlık öfke sebebiyle üç kez bıçakladıktan sonra gerisinden kovaladım” dedi. C.A. tutuklandı.

Velilerin bıçaklı kavgası

İstanbul Ortaköy’de Derya U. (40) birinci sınıfta tahsil gören 6 yaşındaki çocuğun, birebir sınıfta okuyan kızı E.İ.U’ye (7) şiddet uyguladığını öne sürdü. Derya U. da, baba Şerif T.’yi arayarak kendisine ihtarda bulundu. Durumun devam etmesi üzerine 21 Mayıs Çarşamba akşamı anne Derya U., Şerif T. ile buluşmak istedi. Motosikletle buluşacakları sokağa gelen Şerif T.’yi gören Derya U., elindeki bıçakla saldırdı. Tekraren bıçaklanan Şerif T, bayanın elindeki bıçağı alarak darbetti. Ağır yaralı Şerif T. hastaneye kaldırılarak tedaviye alındı. Derya U, ‘kasten öldürmeye teşebbüs’ten tutuklandı. ● DHA

YARIN: Akran zorbalığının akademik tesirleri neler? Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan çocuklara aileler nasıl yaklaşmalı? Hangi durumlarda uzman takviyesi alınmalı?