‘AB’nin mülteci problemine tahlili caydırma’

Efnan Atmaca – Güney Sudanlı Issa, Afgan Muhammed ve Suriyeli Ferid… Onlar, daha kaç yaşıtları üzere ülkelerindeki savaştan kaçıp kendilerine bir hayat kurma hayaliyle yolu mülteci kampına düşmüş, ailelerini kaybetmiş, tek başına uğraş veren çocuklar. Bu gayrete adil kaidelerde başlamıyorlar. Her şeyden evvel çocuklar ve yalnızlar. Kendisi de mülteci kamplarında çocuk muhafaza takımlarında çalışan ve hala Midilli’de yaşayan Metin Yaban, Midilli’deki Moria göçmen kampında geçen “Tanrı’nın Yalnız Çocukları” isimli kitabında okuru onlar hakkında bildiğimiz klişe öykülerinin ötesine götürüyor. Kelam Yaban’da…

■“Tanrı’nın Yalnız Çocukları” içeriden, samimi, dürüst bir bakış açısına sahip. Sizin bu kitaba başlayış motivasyonunuz neydi?

Esas başlama sebebim derin adaletsizliğe şahit olmam diyebilirim. Sığınmacı botlarının varışını televizyon, internetten takip etmekle birebir yerinde yaşamak ortasında uçurum var. Bu yaşananlar küçük sayılabilecek bir yer için çok büyük bir olaydı. Buna karşı reaksiyonsuz kalabilmenin imkânı yoktu. İstekli olarak yardımla başladım, daha sonra Midilli’deki mülteci kamplarında çocuk muhafaza gruplarında çalıştım. İşim ve ilgim gereği mülteci konusu üzerine yazılan haberleri, röportajları, raporları takip ediyordum. Moria da Yunan adalarındaki en kalabalık ve koşulları en güç kamp olduğundan günübirlik ya da kısa vadeli gelip haber yapan gazeteciler, belgeselciler eksik olmazdı. Her ne kadar haber ajanslarının isimleri büyük olsa da yazıların içerikleri emsal ve bence kimseye bir yararı olmayan zavallı mülteciler bakış açısına sahipti. Olanı değil de hayalinde olmasını istediğini görüyor ve o formda anlatıyorlardı. Haftanın en az beş günü kampta olduğumdan ve Türkçe sayesinde kampta yaşayanların büyük çoğunluğuyla direkt bağlantı kurma bahtına sahip olduğumdan bu yazılanların gerçeği çok da yansıtmadığının farkındaydım. Bu yüzden iş başa düştü diyerek orada yaşananları içeriden bir bakış açısıyla anlatmak istedim. Mülteciler şöyledir, böyledir demesi kolay lakin sanki bu beşerler neler çekmiş, hangi kaidelerde yaşıyor, ne kadar fikrimiz var. O sebeple mülteci kampında yaşamanın nasıl bir şey olduğunu, birinci anda herkesin aklına gelebilecek şeylerin dışında farklı ayrıntıları ya da genel kabul gören hâllerle tezat durumları ve aslında kendi çelişkilerimi göstermek istedim.

■Kamptaki çocuklar savaştan, açlıktan, sefaletten kaçıp daha uygun bir hayat için çaba ederken takviye değil köstek olunduğunu gösteriyorsunuz. Güzelleşmek için uğraş eden çocukların mevtini isteyen bakış nasıl değişir?

Çocukların dahi vefatını isteyen veya kabul edebilen bakış açısını değiştirmek değil, yerin en tabanına sokmak gerekir. Mültecilere bakış açısının ise genel olarak, kasti ya da değil, sakat olduğunu düşünüyorum. Taammüden olmaması kabahati örtmeye yetmiyor. Örneğin ‘Onlar da bizim üzere insan’ diyerek mülteci savunmak bana aşağılayıcı geliyor. Güya insan olmadıklarına dair bir kuşkumuz varmış üzere. Bana nazaran asıl sorun gelen insanların lisanı, dini, kültürü ve alışkanlıklarının farklı olması dahi değil. Bu saydıklarımla tıpkı bedellere sahip olsalar bile bir yerde, bir anda çok insanın ortaya çıkması rahatsızlık yaratıyor. Buna ister kendi alanını koruma etmek deyin ister insanın bencilliği deyin. Karşındakini anlayabilmenin yolu insanın kendisini en özel, en nadide varlık olarak görmesini bırakmaktan geçiyor. Bir oburu de en az benim kadar, hatta tahminen benden daha özeldir, saygıyı hak ediyordur diyemeyen kişinin irtibatı de davranışı da ve nihayet hayatı da yavan ve anlamsız kalıyor. Ondan sonra beşerler varoluşsal sıkıntılarla boğuşup parası yettiğince türlü türlü yollara başvuruyor. Sorunuza dönecek olursak sorun bakış açısıysa, narsisizm saplantısından kurtulup istikametimizi başkasına çevirmek gerekir diye düşünüyorum.

■Kitapta mülteci kamplarındaki sıkıntıları anlatıyorsunuz. Asıl sorun maddi yetersizlik mi yoksa hal mı?

Bence her ikisi de. Ne kadar olumlu bir haliniz olsa da imkân olmadıktan sonra eliniz kolunuz bağlı kalabiliyor. Fakat maddi yetersizliklerin bir sebebi de hal. Avrupa Birliği’nin mülteci sıkıntısına tahlil olarak sunduğu şeyin ismi caydırma. Yani oburu için koşulları ne kadar zorlaştırırsak bizim için o kadar yeterli tutumunu kastediyorum. İnsanlık tarihi baskının istenilen sonucu verdiğini gösteren örneklerle dolu olsa da, kurallar ne kadar zorlaşırsa insanın üstesinden gelme azminin artması da engellenemeyen bir gerçek. Bir şeyin Avrupalı akıl mantık hesabına uymaması onun yapılmayacağı manasına gelmiyor. Tahminen de hakikat olan o mantığın tam zıddıdır.

İnsanlar maalesef kendilerine uymayacak kaideleri sığınmacılar için uygun bulabiliyor. Güya ülkesini terk ettiği için en makus şartlarda yaşamak ya da o yolda hayatını kaybetmek olağan kabul edilebilecek bir şeymiş üzere. Mülteci durumuna düşmek herkese çok uzak bir şeymiş üzere geliyor olabilir. O yüzden insan karşısındakiyle empati kurma muhtaçlığı hissetmiyor. Fakat yalnızca politik durumlar ya da savaş sebebiyle değil, doğal felaketlerle de beşerler yaşadıkları yeri terk etmek zorunda kalabiliyor. Oburunun sorunu gün gelir kendi meselemiz da olabilir.

‘Bu çocuklara buradan sonra ne olacak?’

■Mülteci kamplarındaki çocuklarla irtibat kurduğunuzda sizi en çok hangi istekleri ve muhtaçlıkları etkiledi?

Yaptığım işin büyük çoğunluğunu refakâtsiz, yani yanında aile üyeleri olmadan tek başına adaya varmış çocuklar ya da yetişkin olarak kaydedilmiş çocukların problemleri oluştu-ruyordu. Bunlar erken çocukluk devrini geçmiş lakin şimdi yetişkin de olamamış yaş kümesinden çocuklardı. Zorluklarla ne bir küçük çocuk kadar umursamazca ne de bir yetişkin üzere olgunlukla baş edebiliyorlardı. Beni en derinden etkileyen ise bu çocukların ya ailesini kaybetmiş ya da onlardan uzakta sabah akşam yalnız olması, yarın ve bundan sonra da bu durumun değişmeyeceği gerçeğini bilmeleri oldu.

Bu çocuklara buradan sonra ne olacak diye düşünürdüm. Yani ailesinin yanında olmak yerine onların kaybını yaşamış, şiddet görmüş, tanıklık etmiş; sıhhat, barınma, eğitim üzere en temel gereksinimlerden yoksun olan ve daima hor görülen bu çocuklar nasıl bir hayat kurabilecek. Sanırım insanın çocuğa karşı dahi acımasızlığını görmek ve bunun sıradan kabul edilmesi beni en çok sarsan şeylerden biri oldu.

‘Kimsenin haberi olmadan hayat böylelikle akıp gidiyor’

■Onların hangi bildirisini herkes duysun, onların hangi özelliklerini herkes bilsin istersiniz?

İnsan hakikaten mecbur kalınca uğraş azmi ve adaptasyon yeteneği artıyor. O çocuklara baktıkça insanın aslında ne kadar güçlü olabileceğini fark ettim. Her zorluk yeni bir gayret prosedürünü mecbur kılıyor. Ancak herkes bir değil. Kimisi uğraş usulü ya da imkânı bulamayabiliyor, ortada kaybolup gidiyor. Kimsenin haberi olmadan hayat böylelikle akıp gidiyor.