ABD iktisadında “yumuşak iniş” beklentisi

ABD Merkez Bankasının (Fed), enflasyonla çabayı “yumuşak iniş” ile mi yoksa “sert iniş” ile mi sonlandıracağı merak konusu olmaya devam ediyor. Ülkede son periyotta açıklanan datalar ile bilançolar ise enflasyonun yavaşladığı ve ekonomik büyümenin gücünü koruduğu “yumuşak iniş” senaryosuna işaret ediyor. Fakat jeopolitik tansiyonlar ve ABD’de yaklaşan başkanlık seçimlerinin oluşturduğu belirsizlik, “yumuşak iniş” senaryosunu bozma riski taşıyor.

Ekonomide “yumuşak iniş” ne demek?

Yumuşak iniş denince akla birinci olarak bir uçağın, yere bir hasara neden olmadan denetimli ve kademeli halde inmesi geliyor. Bu söz tıpkı vakitte bir iktisadın para siyaseti sıkılaştırması ve bunun mümkün ekonomik tesiriyle ilgili de kullanılıyor.

Yumuşak inişin resmi bir tarifi bulunmuyor. İktisatta “yumuşak iniş”, çok ısınmış bir iktisadın, enflasyonu denetim altında tutmak hedefiyle para siyaseti araçları kullanılarak resesyona neden olmayacak düzeyde soğutulmasını tabir ediyor.

Bir merkez bankası, enflasyonu düşürmek için faiz oranlarını artırdığında işsizliğin büyük ölçüde artmasına ve Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) büyümesinin negatife dönmesine yol açmazsa “yumuşak iniş” sağlanmış oluyor.

Faiz oranları artırılır, enflasyon düşürülür fakat bu bir resesyon ve yüksek işsizliğe neden olursa iktisat “sert iniş” yapmış oluyor.

ABD iktisadında “sert ve yumuşak iniş” örnekleri

ABD’de 1980’lerin başında para siyasetinin sıkılaştırılması ve buna bağlı olarak yaşanan ekonomik daralma ve yüksek işsizlik “sert iniş” örneği olarak kayıtlarda yer alıyor.

Ülkede 1979’da Fed Başkanı olan Paul Volcker, o periyotta yıllık yüzde 11 oranında seyreden enflasyonu düşürmek hedefiyle Temmuz 1980’den Ocak 1981’e kadarki süreçte faiz oranını yüzde 19’un üzerine çıkarmıştı. Bu durum Temmuz 1981’den Kasım 1982’ye kadar 16 aylık derin bir resesyona yol açmış ve işsizlik oranı yüzde 10,8’e ulaşmıştı. Bu nedenle ülke iktisadında “sert iniş” yaşanmıştı. Volcker, 1983’ün ortalarında ise enflasyonu yüzde 3 civarına indirmişti.

ABD’de 1990’ların ortalarında para siyasetinin sıkılaştırılma devri ise güçlü bir iş gücü piyasası ve resesyon yaşanmamasıyla iktisatta “yumuşak iniş” ile ilişkilendiriliyor.

Söz konusu “yumuşak iniş” döneminin Fed Başkanı Alan Greenspan’in yönetiminde gerçekleştirilen nakdî sıkılaştırma sonucu yaşandığı belirtiliyor.

Ülkede Şubat 1994’te işsizlik oranı süratle düşerek yüzde 7,8’den yüzde 6,6’ya inerken, enflasyon yüzde 2,8 ve faiz oranı yüzde 3 civarında bulunuyordu. İktisat büyürken ve işsizlik oranı düşerken enflasyonun yükselme ihtimalinden kaygı duyan Fed, faiz oranlarını önleyici olarak artırmaya karar vermişti. Faiz oranlarını 1994’te artırarak yüzde 3’ten yüzde 6’ya çıkaran banka, 1995 yılında ise faiz indirimine gitmişti. Greenspan anılarını kaleme aldığı “Türbülans Çağı” kitabında ise “1995’teki yumuşak iniş, misyon müddetim boyunca Fed’in en gurur verici başarılarından biri oldu.” tabirlerini kullanmıştı.

Bir numaralı gösterge işsizlik oranı

Ekonomistler, Fed’in faiz artırımlarından sonra yumuşak bir iniş gerçekleştirme mümkünlüğünü değerlendirmelerine yardımcı olması için iş gücü piyasasının gücüne bakıyor.

Fed’in enflasyonu düşürürken resesyondan kaçınıp kaçınamayacağı değerlendirilirken bakılması gereken bir numaralı göstergenin işsizlik oranı olduğu belirtiliyor.

İş gücüne iştirak oranı, açık iş sayısı, ortalama çalışma saati üzere datalar de yumuşak iniş mümkünlüğü değerlendirilirken iş gücü piyasası konusunda bakılan bilgiler ortasında yer alıyor.

Ekonominin resesyonda olup olmadığını gösteren gerçek GSYH büyümesi de bakılması gereken başka bir gösterge olarak öne çıkıyor.

ABD’de işsizlik oranı tarihi ortalamanın altında kalmaya devam ediyor

ABD’de Kovid-19 salgını sırasında kapanmalar ve işten çıkarmaların tesiriyle işsizlik oranı, Nisan 2020’de yüzde 14,8 ile Büyük Buhran’dan sonraki en yüksek düzeyini gördü.

Ekonominin tekrar olağana dönmesi ve toparlanma gayretlerinin katkısıyla işsizlik oranı kademeli olarak azalırken, Mayıs 2021 prestijiyle yüzde 6’nın altında gerçekleşti sonraki aylarda da güzelleşmeye devam etti.

Fed’in çok ısınan ekonomiyi soğutmak gayesiyle Mart 2022’de başladığı sıkılaştırma adımlarına karşın bir müddet gücünü müdafaaya devam eden iş gücü piyasası, 23 yılın en yüksek düzeyine ulaşan faiz oranları karşısında soğumaya başladı.

Ülkede bu yıl mart ayından sonra kademeli olarak artan işsizlik oranı Temmuz 2024’te yüzde 4,3 ile yaklaşık 3 yılın en yüksek düzeyini gördü. İşsizlik oranının son birkaç yılın en yüksek düzeyine çıkmasına rağmen, tarihî ortalamaların altında kalması dikkati çekti.

Beklentilerin altında kalan istihdam artışı da resesyon dehşetlerini tetiklerken, Fed eylül ayında 50 baz puanlık faiz indirimine giderek siyaset gevşetmesine başladı. ABD’de en son açıklanan bilgilere nazaran ise işsizlik oranı eylülde yüzde 4,1’e geriledi.

⁠Ekonomik büyüme ivme kaybına karşın sürüyor

Küresel ekonomik krizde yaşanan daralmanın akabinde sadece Kovid-19 salgınının başladığı 2020 yılında küçülen ABD iktisadı, Fed’in sıkılaştırma adımları sonrasında ivme kaybetti.

Ülke iktisadı 2020’de yüzde 2,2 küçülürken, iktisadın tekrar açılmasıyla 2021’de yüzde 6,1 büyüme kaydetti. ABD’de 2022’de baz tesiri ve Fed’in faiz artırımlarıyla ekonomik büyüme yavaşlayarak yüzde 2,5’e geriledi.

Geçen yıl için yüzde 2,9 olarak hesaplanan ekonomik büyüme bu yılın birinci çeyreğinde yüzde 1,6 oldu. Ülke iktisadı 2024’ün ikinci çeyreğinde de yüzde 3 büyüdü.

Enflasyon yavaşlamaya devam ediyor

Eylül ayında siyaset faizinde 4 yıl ortadan sonra birinci defa indirime giden Fed’in enflasyonla gayreti ise sürüyor. Kovid-19 salgını sırasındaki kısıtlamaların hafifletilmesi, tedarik zincirinde yaşanan aksaklıklar ile değerli mali ve mali teşviklerin akabinde ülkede enflasyon 2021’de yükselişe geçti.

Ülkede enflasyon, Haziran 2022’de yıllık bazda yüzde 9 ile 1981’den itibaren en yüksek seviyeyi gördü. Fed’in Mart 2022’den eylül ayına kadar olan süreçte izlediği sıkı para siyasetiyle enflasyon da yavaşladı. ABD’de enflasyon son olarak eylül ayında yıllık bazda yüzde 2,4 olarak kaydedildi.

Bilançolar da “yumuşak iniş” beklentilerini destekledi

ABD’de ekim ayının ikinci haftası büyük bankaların finansal sonuçlarını açıklamasıyla başlayan bilanço dönemi da piyasalarda “yumuşak iniş” optimistliğini artırdı.

ABD’nin büyük bankalarından Goldman Sachs ile Morgan Stanley’nin net karı bu yılın üçüncü çeyreğinde geçen yılın tıpkı periyoduna kıyasla artarken, JPMorgan Chase, Wells Fargo, Bank of America ve Citigroup’un net karları birebir periyotta gerilese de beklentilerin üzerinde gerçekleşti.

Bankaların beklenenden âlâ gelen finansal sonuçlarının yanı sıra yöneticilerinin açıklamaları da piyasalardaki optimist havayı destekledi.

JPMorgan Chase yöneticileri bankanın bilançosunun açıklanmasının akabinde ABD iktisadının hem tüketiciler hem de büyük şirketler için güçlü kalmaya devam ettiğini ve sonuçların “yumuşak iniş” ile uyumlu olduğunu aktardı.

Goldman yöneticileri de faiz indirim döngüsünün başlamasının ekonomik faaliyetlerin artmasını sağlayacağını ve yumuşak iniş için iyimserliği artırdığını belirtti.

Ancak birtakım analistler ise Orta Doğu’daki çatışmalar ve kasım ayında yapılacak ABD başkanlık seçimlerinin muhtemel sonuçları üzere bu iyimserliği bozabilecek belirsizlikler olduğunu kaydetti.