Zelzeledeki üzere kırılınca devreye giriyor! ‘Çimento’dan kemik: ‘Türkiye birinci biz yaptık’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Antoni Gaudi mimari konusunda en çok tabiattan yani çoktan yaratılmış olandan ilham alarak asırlara meydan okuyan yapılar inşa etmişti. Doğa nitekim de mimari ve inşaatla kimsenin görmediği bağlarla sıkı sıkı bağlıydı. Her sistemi hayranlık uyandıran insan bedeni da bu bağın en değerli düğümlerinden biri. Hiçbir kolonsuz yapı vakte ve zelzeleye meydan okuyamaz. Kolon yoksa bina ayakta duramaz. İnsan da kendisini dimdik ayakta tutacak, ömrünün sonuna kadar gereksinim duyacağı 33 halkalı bir kolonla vakte meydan okuyor. İnsan bedenindeki bu dev ve güçlü ‘kolon’ ne diye soracak olursanız, yanıt vakit zaman pek çok kişinin ağrısından şikâyet ettiği beli ve sırtını dimdik tutan omurgada gizli. Omurga bedenimizin en değerli noktalarını koruyan ve ayakta tutan 33 kemikten oluşuyor. Lakin vakitle ya da birtakım kaza ve dikkatsizliklerle yıpranıyor ya da hasar alabiliyor. Bu durumda pek çok kişinin şikâyet ettiği ‘ağrılar’ kendini hissettiriyor. Her ağrı tıpkı sebeple olmasa da Prof. Dr. Ömür Erçelen’e nazaran ‘aniden saplanan’ ağrılar, 2002’den itibaren Türkiye’de uygulanan ‘çimento’ ameliyatıyla tedavi edilebiliyor. Peki fakat bu ağrılar nerede nasıl ortaya çıkıyor? ‘Çimento’ ameliyatında beton mu kullanılıyor? Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği (IASP), Avrupa Anesteziyoloji Derneği (ESA), Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği Yönetim Kurulu Üyesi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanı Prof. Dr. Ömür Erçelen, ‘çimento’dan gelen şifayı Milliyet.com.tr’ye anlattı.
NEDİR BU ÇİMENTO? ‘KEMİKLERİN ORTASINA ENJEKTE EDİLİYOR’
13 Şubat 2002’de Milliyet gazetesinde yer alan bir habere nazaran, değişik karşılanacak bir tedavi metodu ülkemizde de uygulanmaya başlamıştı. Bu tedavi, omurgadaki çökme kırıkları için uygulanacak olan ‘çimento’ ile yapılıyordu. Nasıl yani, çimento kemiklere mi sürülecekti? 23 yıl evvelki haberde bahsedilen bu tedaviyi birinci defa uygulayacak takımdan Prof. Dr. Ömür Erçelen, çimentonun aslında ne olduğunu anlatmıştı. Kimi şeylerin yeri kendisi dışındakilerle doldurulamazdı. Bir kavanozu taşa doldursanız da boşluklar kalır ve tam manasıyla dolmazdı. Yani Prof. Dr. Ömür Erçelen ve takımıyla Türkiye’ye gelen bu ameliyattan evvel de tahlili olan bir sorun olsa da çökme kırıkları için en güzel tedavi ‘kemik tozlarından yapılan çimentoyla’ gelmişti. Ağrısız ve aylarca yatmanıza neden olmayacak bu tedavi için kemik çimentosu kullanılıyordu. Nasıl uygulandığını Prof. Dr. Ömür Erçelen şöyle açıkladı:
“Omurgadaki kırıkların birkaç nedeni olabilir. En büyük nedeni osteoporoz yani kemik erimesidir. Yaşlı hastalarda osteoporozla birliktr görülür. İkinci sebebi, kanserli hastalarda omurgaya yapmış olduğu metastazlarda gözükür. Bir de bu çökme kırıkları geçirilmiş düşmeler, kaz üzere travmalarda görülür. Evvelce bunların bir tedavisi yoktu. Hastalara korse giydiriliyordu. Bu korseler en az 2 ay duruyordu. Hastalara yatak istirahati veriliyordu. 2 ay birisini yatırmak demek ne demek? Pıhtı atma riskini artırıyorsunuz. Akciğerlerindeki sorunları artırıyorsunuz. Yatakta yatmaya bağlı yaraların oluşması ihtimallerini artırıyorsunuz. Yani güzelleştireyim derken daha bile hasta edebilirsiniz. 20 sene evvel ne oldu? Bizim olağanda kemik protez ameliyatlarında kullanılan kemik çimentosu ismini verdiğimiz bir şey vardır. Bu protezler kemiğin ortasına dondursun ve yapışsın diye konur. Fransızlar o maddeyi özel iğnelerle omurgaya zerk etme sistemini buldu. Biz de bundan 20 yıl evvel bunu yurt dışında yaptıklarını görünce Türkiye’de de uygulamaya karar verdik. Bu bir takım işi. Birinci uygulayan grup de bizdik ve çok âlâ sonuçlar aldık.”
Prof. Dr. Erçelen’e göre bu prosedür gelişime açıktı ve bugüne dek de epeyce sağlıklı biçimde gelişerek uygulanmaya devam etmişti. Pek çok branştan tabipler, çökme kırıklarının tedavisi için bu yola başvuruyordu. Öyle ki yalnızca tıbbi çalışmalar yapanlar değil, Silikon Vadisi’nde faaliyetini sürdüren bir mekanik şirketi bile bu ameliyatı gerçekleştirmek için ihtilal niteliğinde olan bir alet bile yapmıştı. Bugün operasyonlarda hâlâ bu alet kullanılıyor.
“Bu sistem o kadar gelişmeye başladı ki bu çimentoların enjeksiyonu için özel pompalar icat edildi. Silikon Vadisi’nde bir mekanik şirketi omurgaların içine bir balon sokup şişirerek bu kırığı düzelten ve içine çimento dolduran bir alet bile geliştirdi. Bunun ismine da ‘kifoplasti’ dediler. Bu formüller artık tüm dünyada da tüm Türkiye’de, birçok hastanede uygulanıyor. Yani omurga ile ilgilenen tüm branş tabipleri, ortopedistler, beyin cerrahları, omurga cerrahları, algoloji uzmanları ve hatta radyoloji uzmanları artık bu formülü Türkiye’de tüm hastanelerinde daha gelişmiş tekniklerle uyguluyorlar. Biz birinci vakitlerde diğer emelle kullanılan biyopsi iğnesi kullanıyorduk. Lakin artık sistem o kadar gelişti ki artık rutin kullanılır hale geldi.” – Prof. Dr. Ömür Erçelen
‘DEPREM ENKAZINA MİSAL OMURGA KIRIKLARI İÇİN’
Omurga kemikleri epeyce değerli, hassas lakin bir o kadar da güçlüdür. Tüm bedeninizi taşıyan ve dimdik ayakta durmanızı sağlayan 33 kemiğin 7’si uzunluğundadır. 12’si sırt, 5’i bel, 5’ omurganın en alt kısmı olan sakrumda kaynamış halde yer alır ve 4 kaynamış kemik de kuyruk sokumunda bulunur. Omurlar ortasında diskler vardır ve bunlar, hareket kabiliyeti ve şok emilimi sağlar. Omurganın bu hareketli yapısı ve dik duruşu, sarsıntıda salınım yaşanan esnek lakin sağlam bir binaya emsal. Üstelik kemikler ortasında onları birbirine bağlayan ve kolonlara benzeyen yapılar da vardır. Lakin bunlarda yaşanan çökme kırıkları, rahatsız edici ağrılara ve sıhhatsiz bir yaşama davetiye çıkarır. Ellerimizi kullanmıyorken oradaki kemik ve kasların değerini hissetmiyor olsak da omurga hareketsiz bir anınızda bile faaldir. Omurga yoksa pek çok kemiğiniz ve kasınız da sağlıklı formda çalışmayabilir. Bu nedenle bedenin en kritik noktalarından biri, pek çok kişinin ağrılarından şikâyete ettiği omurgadır.
Prof. Dr. Ömür Erçelen’e nazaran tıpkı sarsıntıda bir binanın çökmesini andıran biçimde kırılabilen omurlar, kol yahut bacak kemiklerinin kırıkları üzere de değildir. Prof. Dr. Erçelen ve grubunun 23 yıl evvel Türkiye’deki birinci örneklerini uyguladığı kemik çimentosu ameliyatı ismi ve yaşanan sıhhat probleminin benzerliğiyle, zelzele ve inşaatı andırıyor. Doğa, inşaat ve sıhhat bir sefer daha benzerlik ve ortalarındaki görünmez bağ noktasında burada daha çok kendini muhakkak ediyor. Prof. Dr. Erçelen de bunu, “Kemik çimentosunu omurga kırıklarında uyguluyoruz. Olağanda düz kemikler yani kol kemikleri, bacak kemikleri düz kemiktir, ortadan kırılır. Lakin omurgalar köşeli kemiktir ve olduğu yerde çökerler. Sarsıntıda binaların çökmesi üzere çökerler” diye açıklıyor.
15 İLA 20 DAKİKADA TAMAMLANIYOR! AĞRISI SIZISI YOK
Her operasyonun avantajları ve dezavantajları olduğu üzere, kemik çimentosunun uygulanması konusunda da bu durum kelam hususudur. Prof. Dr. Erçelen’e göre ileri derecede kemik erimesi olan hastaya bu ameliyat uygulandığında orası kuvvetleniyor, kuvvetlendirdiğiniz yerin bir üst omurgası yahut bir alt omurgası kırılıyor. Bu da zelzelede döşemeleri birebir düzeyde olmayan ve bitişik nizam yapılarda gözlenen ‘çekiçleme etkisini’ anımsatıyor. Çekiçlemede bitişik 2 binadan birinin ‘tavan yahut tabanı’, oburunun kolonunun ortası hizasındaysa, zelzelede yaşanan çarpışmalarda iki bina da birbirini kırıyor. Prof. Dr. Erçelen de bunu şöyle açıklıyor:
“Bu ameliyattan sonra öteki kemiğin kırılması bizim müdahalemizden kaynaklanmıyor. Ameliyat edilen nokta sağlamlaşıyor ve bu sefer üst yahut alt kırılmaya başlıyor. Onun için yalnızca bunu ameliyatı yapmak değerli değil. Bunun yanında osteoporozun da tedavisini uygulamak lazım ki başkalar kemikler de kırılmasın. Bu işteki en büyük avantajımız, hastanın ağrısını çabucak ortadan kaldırdığımız için hastayı yatmaya bağlı olan komplikasyonlardan uzaklaştırmış oluyoruz. Akciğere pıhtı atma ihtimalini, akciğerlerin sönme ihtimalini, yatmaya bağlı bası yarası ve 2 ay istirahat verdiğinizde ilerleyecek olan osteoporozu önlüyoruz. Bu usul şu anda artık rutin kullanımda. Bizim merkezimizde bu süreç her gün 2-3 hastaya yapılıyor. Genelde 15-20 dakikada içinde yapıyoruz. Başlarda birkaç saat sürüyordu. Bu ameliyatı röntgen altında bakarak yapıyorsunuz. Yani 20 sene öncenin radyoloji tekniğiyle, şimdiki aygıtlar epey farklı. Daha çağdaş, daha az ışın veriyor, daha az riskli ve daha net gösterdiği için daha çabuk yapabiliyoruz. Bu ameliyatı uyguladığımız en genç hastamız 17-18 yaşlarındaydı. En yaşlı hastamız ise 90’lı yaşlardaydı. Dramatik olarak ağrıyla gelen hastayı bu süreci yaptıktan 1-2 saat sonra ayağa kaldırıyorduk. 10 gündür yataktan kalkamayan hasta, bu süreci yaptıktan 2 saat sonra hem kalkıyordu hem de ağrısı geçmiş oluyordu.”
Peki, çökme kırıklarının belirtileri nelerdir? Nasıl bir ağrı bu soruna işaret edebilir? Prof. Dr. Erçelen çökme kırıklarının belirtilerini de sıralayarak kelamlarını şöyle noktaladı:
“Hareket esnasında ya da dinlenme sırasında, bilhassa 60 yaş üstü, menopoza girmiş bayanlarda dikkat etmek lazım. Birden sırta giren ağrılarda, aksi bir hareket, ağır kaldırma sonrası hatta öksürme sonrası birden sırt ağrısı gözlenmesi halinde bundan şüphelenmek gerekir. Bu üzere belirtilerin gözlenmesi halinde uzmanlara başvurmak değerli.”
