Yeni lisanı toplumsal medya mı yazıyor?
SERAY ŞAHİNLER- Britanya merkezli Cambridge Sözlüğü her yıl yeni sözleri arşivine katarak lisan coğrafyasını büyüttükçe büyütüyor. Sözlüğe bu yıl tam altı bin yeni söz eklendi, ancak en çok konuşulan ‘skibidi’, ‘delulu’ ve ‘tradwife’ oldu. Sözlerin Google’da aranma oranı yüzde bin arttı. Görünüşe nazaran, yeni sözler kozmosunu artık edebiyat değil, teknoloji, toplumsal medya uygulamaları ve yapay zekâ belirliyor.
Peki YouTube, Tiktok, Instagram, X üzere platformların kendine has lisanını, günlük yaşama dahil etmek arşivi ve hafızayı nereye taşıyacak? Emsal durumlar lisanımızda de yaşanıyor. Toplumsal medya tabirleri, lisanın kendisi olarak kabul görüp, konuşma lisanına organik biçimde dahil ediliyor. Boğaziçi Üniversitesi Türkçe Dersleri Koordinatörlüğü’nden Doç. Dr. Esra Dicle ile toplumsal medyanın lisan ile etkileşimini konuştuk.
Var olanın resmî kaydı
Dilin, yaşadığı toplumun belleğinin, kültürel dönüşümünün ve kamusal alanının kaydını tutan bir arşiv olduğunu söyleyen Dicle, “Sözlükçülük, lisanın yaşayan bir varlık olarak daima değişimini takip etmek ve bu değişimi mümkün olduğunca tarafsız biçimde belgelemekle yükümlüdür. Cambridge yahut Oxford üzere büyük İngilizce sözlüklerin nizamlı aralıklarla yeni kavram ve tabirleri kayda geçirmesi, sözlüğün norm koyan bir kurum olmaktan çok, var olan kullanımın resmî kaydını tuttuğunu gösterir. Tıpkı halde Türk Lisan Kurumu’nun güncellemeleri de toplumun lisan pratiklerindeki dönüşümlerin görünür hâle gelmesini sağlamalı, eklenen sözler yahut yine tanımlanan kullanımlar, şimdiki lisanın nabzını tutmalıdır” diyor.
Yeni bir dijital-kamusal alan olarak değerlendirilebilecek toplumsal medyadan doğan tabirlerin sözlüklere girmesinin lisanın sadece irtibat aracı değil, kültürel hafızanın ve kamusal alanın dinamik bir aynası olduğunu gösterdiğini belirten Dicle, “Bugün sözlüğe eklenen ve ekseriyetle daha evvel var olan sözlerin versiyonları olarak türetilmiş sözler, toplumsal medya kullanıcılarının nasıl hissettiğini, nasıl düşündüğünü, lisanla ve hayatla nasıl bir alaka kurduğunu belgeleyen işaretlerdir. Bir vakitler edebiyat, medya, akademi üzere alanlar aracılığıyla taşınan kültürel otorite, artık toplumsal medyadaki anlık paylaşımlarda üretiliyor. Bu nedenle kelamlık sırf kelimeyi değil, periyodun ruhunu, toplumsal hafızanın kaygan lakin güçlü izlerini ve kamusal tartışmaların kayıtlarını da kaydeden bir arşive dönüşüyor” tabirlerini kullanıyor.
Yeni sözcüklerin politik ve ideolojik art planlar ile biçimlendirildiğine dikkat çeken Esra Dicle, “Bu durum, sözlüklerin görünüşte tarafsız bir envanter sunarken aslında kültürel iktidarın tekrar üretildiği mecralar hâline gelmesine yol açar. Bir yandan lisanın demokratikleşmesini, farklı jargonların temsiliyetini sağlayan çoğulcu bir alan sağlar; başka yandan hangi kültürel kodların ve ideolojik tartışmaların gelecek jenerasyonlara aktarılacağını belirleyen bir filtre fonksiyonu görür. Hasebiyle her yeni sözcük kaydı, sırf lisanın değil, kültürel hafızanın, politik tahayyüllerin ve kamusal alanın da resmî tutanağıdır” biçiminde konuşuyor.
‘Cool’ kelimeler
Sözlükte yer alan tanıma nazaran ‘skibidi’, toplumsal medyada yayımlanan viral bir animasyon serisinin yaratıcısı tarafından ortaya atılan, bazen ‘cool (havalı)’ yahut ‘bad (kötü)’ manasına gelebilen ya da büsbütün latife hedefli, anlamsız halde kullanılıyor. ‘Bro (kanka)’ ve ‘oligarchy (oligarşi)’ sözlerinin birleşiminden türetilen ‘broligarchy’ de sözlüğe eklendi. Bu söz, teknoloji dalındaki Jeff Bezos, Elon Musk ile Mark Zuckerberg üzere güçlü ve tesirli erkek kümeleri için kullanılıyor.
