‘Savaş insanlığın en dehşetli buluşudur’

Ümran Avcı – Müellif Buket Arbatlı, ilk öykü kitabı “Erkeklere Her Şey Anlatılmaz”da bayanların farklı cephelerde verdiği uğraşları odağına almıştı. Arbatlı, son kitabı “Korkunun Kıyılarında”da Ulusal Çaba yıllarına, savaşın harap ettiği coğrafyalara götürüyor okuru. Dokümanlara ve kelamlı anlatımlara dayanarak kaleme aldığı hikayelerinde yakın tarihi yine canlandırıyor. Fakat bunu, savaşı kaybedenlerin gözünden aktararak, onların endişelerini, telaşlarını, galibiyet isteklerini insan ruhunun derinliklerine inerek yapıyor. Akabinde Cumhuriyet’in kuruluş yıllarına çeviriyor projeksiyonu. İhtilal sancılarını, kocalarını cepheye gönderenlerle, cepheden dönenlerin nasıl başkalaştığını anlatıyor. Buket Arbatlı ile aile büyüklerinin ortak hafızasından kazıp çıkardıklarını ve insanı sarmalayan kaygıları konuştuk.

■ Anlatıp hikâyeleştirdiğiniz biraz da kendi aile büyüklerinizin hikayesi. Bu manada “Korkunun Kıyılarında”ya atalarınıza saygı kitabı demek mümkün mü?

Tam da o denli. “Trikupis’in Erleri”, “İnkılapları Biz Yapmadık” ve “Mustafa’nın Cebi” küçük bir Anadolu kenti olan Burdur’a ilişkin beşerler. Kitaplarda kalmış, biraz da unuttuğumuz, resmi tarihte ismi geçmeyen sıradan beşerler. Olağanüstü çalkantılı o periyotta kimi masumiyetini, kimi bayanlığını, kimi aidiyet hissini kaybediyor. Bir uçurumun kıyısına gelip ne yapacaklarını bilemiyor ya da hayatlarına damga vuracak şeyleri yapıyorlar. Aile büyüklerim kurgulanan olayların hepsini yaşamıyor natürel. Uzun hayatlarıyla benim gençliğime eşlik ettiler, onları kaybettikten sonra Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in birinci yıllarını nasıl yaşadıklarını sormadığım için çok pişman oldum. “Korkunun Kıyıları”nı yazarken bilhassa Said-i Nursi’yle ilgili hikayede Burdur’da 80 yaş üstü beşerlerle konuştum. Zira istediğim erişilebilir bilgiler değildi, daha insani olana ulaşmaya çalışıyordum. Kılık kıyafet düzenlemesiyle ilgili hikaye için Burdur’da birinci şapkayı diken Balkırların son ferdiyle konuşmak hem heyecan verici hem de birinci elden tanıklığa erişmek ismine çok değerliydi.

■ Yazmak biraz da yazılan kıssayı yaşamaktır ya; nasıl bir psikolojiyle çıktınız bu hikayelerin altından?

En zorlandığım hikaye “Hristos Anesti” oldu. Bu hikayede büyük ülkülerle, Küçük Asya’yı asıl sahiplerine geri kazandırmak maksadıyla savaşa gelmiş fakat büyük bir hezimetle geri çekilen Yunan kumandan Andoni’yi tarafsız yazmak kolay olmadı. Tonla bilgi okuyorsunuz, Yunan geri çekilirken tüm köyleri yakıp yıkıyor, zulüm gırla. Lakin ben o kumandanım, onun gözünden yazmalıyım. Bir baktım kendi kahramanımı dövüyorum. Dönüp tekrar tekrar silip yazdım, sanırım başardım.

■ Savaşın başkalaştırdığı karakterler epeyce dikkat çekici… Savaşta gidenle döne birebir kalamıyor.

Savaş dehşetli bir şey, kimse günahsız kalamıyor. En ummadığımız insan neler yapıyor. Savaştan hasarsız çıktık sanırız, vücut bize günahlarımızı hatırlatır. Gözümüz aylardır ayağımızdan çıkmayan çizmeyi görmek istemez. Kimse bizi görsün istemeyiz. Kafes pencerelerin gerisinde titreyen ellerimizle otururuz. Savaş insanlığın en dehşetli buluşudur.

“Muktedirlerin her vakit kazanamamasından daha hoş ne olabilir?”

■ Saray hayatının perde gerisine baktığınız “Son Osmanlılar” hikayenizi konuşmadan geçmek istemem…

Bu hikaye Osmanlı’nın son cücesi Bahri Ağa’nın fotoğrafını görmemle başladı. Kruvaze ceketi, cep mendiliyle Bahri Ağa beni büyüledi. Cücelerin saraydaki durumu o denli trajik ki. Bahri şanslıydı aslında. Bu hikayedeki tüm kahramanlar gerçek. Hepsinin saltanatın kaldırılmasından sonraki durumlarını araştırdım. Hikayeye yerleştirdim. Harem ağalarının hadım olmasına karşın cinsel ömürlerinin olması çok hoşuma gitti. Muktedirlerin her vakit kazanamamasından daha hoş ne olabilir? Bu insanlara yapılanlar feciydi, üstesinden gelmiş, hayata tutunmuş hatta iktidara bile ortak olmuşlardı. Hepsini yürekten sevdim. Cariyeleri de elbette. “Son Osmanlılar”, Osmanlı’nın son köleleri, Nâzım Hikmet’in dizelerinde, Göztepe’nin sokaklarında, bir çocuk tekerlemesinde kaldılar. Ümit Bayazoğlu’na yazdığı kitap için teşekkür etmek isterim. Bizim resmi olmayan kara tarihimizi yazdığı için. Umarım ben de onlar için ufak bir iz bırakabilmişimdir. 

■ Resmi tarihi, kurmaca üzerinden okumanın yarattığı tesir için neler söylersiniz? 

Bu kitabı yazarken Yunan, Türk kumandanların anılarını okudum. Tarih kitaplarından katbekat etkileyiciydi. “Korkunun Kıyıları”nın okurlarından bu tarafta geri dönüşler aldım. Tarih sevmeyenler bile severek okuduğunu söyledi. Bunun nedeni bence bu hikayelerde tarihi hikayelerde alıştığımız hamasi, kahramanlık anlatılarının olmayışı, kaybedenlerin, ayakta kalmaya çalışanların hikayeleri bunlar. Tarih kısımlarında öğrenci kulüplerinde tartışılsın isterim. Zira çok materyal var.