‘İki dünya ortasında bir köprü oluştu’

Ümran Avcı – ABD eski Başkanı Barack Obama, 2024’te en sevdiği kitaplar listesini açıkladığında ortalarında Ayşegül Savaş’ın “The Anthropologists” kitabı da vardı. ‘Büyüleyici’ bulunan roman, tavsiye listelerinde yer aldı. Ne var ki uzun yıllardır yurt dışında yaşayan ve yapıtları pek çok lisana çevrilen Savaş’ın Türkiye’de hiçbir kitabı yayımlanmamıştı… Ta ki “Beyaza Beyaz” okurla buluşana dek… Yeşim Seber’in İngilizce’den lisanımıza çevirdiği roman, kısa bir mühlet evvel Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketi ile okurla buluştu.

Hikâyeyi özetlersek; romanın isimsiz anlatıcısı olan sanat tarihi öğrencisi, Ortaçağ sanatı ve gotik ‘nü’leri araştırmak için bir Avrupa kentine tanışır. Bir müddetliğine ressam Agnes ile akademisyen eşi Pascal’ın iki katlı konutunu kiralar. Tek kural koşulur kiracıya; Agnes kente uğradığında üst kattaki stüdyoda kalacaktır. Taraflar uzlaşır. Hem fiziken hem de sanatsal zevkleri eşsiz hoşlukta olan Agnes ile konutu kiralayan öğrenci sonunda tanışır. İki bayanın ayaküstü müsabakalarda sanat üzerine yaptığı sohbetler vakitle derinleşir. Ressam; eşi, çocukları, ailesi, sanata bakışı ve evliliklerini kendi penceresinden farklı ruhsal dalgalanmalarla anlatır. Kıssa içsel monologlarla ilerlerken Agnes’in üzerindeki gizemli örtü de yavaş yavaş kalkar. Savaş; sade ve gürültüsüz bir anlatımla tekinsiz, huzursuz edici bir atmosfer yaratıyor yapıtında. Sanat kadar ruhsal derinliği kuvvetli bir eser sunuyor okuruna.

Performans sanatkarı Marina Abramović’in “’Beyaza Beyaz’, benim için okudukça katman tabaka açılan bir deriyi soymak üzereydi; hassas, gizemli ve derinlikli bir kitap” kelamlarıyla övdüğü romanı, Ayşegül Savaş ile konuştuk…

■ “Beyaza Beyaz” Türkiye’de yayımlanan birinci yapıtınız. Bu neler hissettirdi size?

Evet, yayımlanan birinci kitabım. Memnunluk, tedirginlik, heyecan. Hayatımın birbirinden farklı iki bölmesi güya birleşti, iki dünya ortasında bir köprü oluştu.

■ Kitabın birinci kısımlarının bir kısmını “The New Yorker” dergisi yayımlandı. Sonrasında hacimli kitaba nasıl evrildi?

2019’da birinci romanım (“Walking on the Ceiling”) ile eşzamanlı yayımlanan “Canvas” (“tuval”), benim New Yorker mecmuasındaki birinci öykümdü. Editörlerin her cümle, her söze verdiği ehemmiyet, haftalar süren düzeltme süreci, beni kıssayı daha derin düşünmeye ve bir mühlet sonra kitaplaştırmaya yöneltti.

■ Romanı, bir tablo üzere resmediyorsunuz âdeta. Hikâye tuval üzerinde şekillenirken, okur ışığın objeler üzerindeki değişimlerini bile takip edebiliyor. 

Kitabın konusu netleştikçe, anlatım da bahis ile bütünleşmeye başladı. Resmetmeyi, yaratıcılığı ve insan ruhunun en çıplak hâlini irdeleyen bu romanda, görselliği vurgulayan, Agnes’in beyaz tablolarını hatırlatan, sade bir lisan kullanmaya ihtimam gösterdim.

■ Romanın ele aldığı bahisler oldukça dikkat cazibeli: ‘Ortaçağ sanatında yas tutan heykeller ve deriye bakış’.  Sizi en çok etkileyen ne oldu?

Kitabımda, bir insanı oluşturan toplumsal, kültürel ve ruhsal katmanları birer deri üzere soymak, insanın bu katmanların altındaki ‘öz’ insanlığını incelemek istedim. Ortaçağ’da fizikî hastalıkların ruhsal bir dengesizliğin habercisi olması, bilhassa deri hastalıklarına yaklaşımlar çok ilgimi çekmekle birlikte, bizi şekillendiren önyargıları anlamamı da sağladılar.

‘Kadınların her hâlinin siyahlaştırılması, hor görülmesinden doğuyor’

■ Prof. Pascal ve ressam eşi Agnes’in farklı sosyo-kültürel sınıflardan geldiğini anlıyoruz. Agnes’in ailesi, kırsalda daha mazbut bir hayat sürüyor. Alt kültürün farklılığı mı sizce ilgilerin istikrar ve dinamiğini bozan?

Kitapta anlattığım evlilikte, bu farklılık karakterleri birbirinden daima uzak tutuyor. Lakin uzaklığın asıl nedeni Pascal’in Agnes’in ailesini hor görmesi mi, yoksa Agnes’in Pascal’a daima kuşkuyla yaklaşması, onunla samimi olamaması mı, emin değilim.

■ Agnes, kızının bir yorumunu aktarırken birçok bayanın susturulduğunu, muhtaçlıklarının duyulmadığından dem vurduğunu belirtiyor. Bayanların maruz kaldıkları, ruhsal olarak baş etmek zorunda kaldıkları sıkıntıların üniversalliği üzerine neler söylersiniz?

Agnes’in hayatını, seçimlerini, hassasiyetlerini yazarken hayatının her devrinde kadınlığı önüme bir pürüz olarak çıktı: Kız çocuk, sevgili, eş, anne ve en sonunda terk edilmiş bayan rolleri oynayan Agnes, tüm bu rollerde kendinden beklenenleri yapmış, farklı hallerde mutsuz olmuştur. Elbet ki bu maniler, bayanların her hâlinin siyahlaştırılması, hor görülmesinden doğuyor. Bir yandan, Agnes’in kızına ve arkadaşlarına karşı kimi acımasız tavırlarından görüyoruz ki, bayanlar da ataerkil toplumun bedellerini içselleştirerek birbirlerini birebir biçimde ezebiliyorlar.