Damla Damla sona hakikat

0 4 dakika okuma süresi

İsmail Şahin – Son yıllarda, iklim değişikliğini azaltmak ve çevreyi korumak için karbon ayak izimizi azaltmamız gerektiğini duymaya başladık. Lakin nitekim etrafımızı güzelleştirmek istiyorsak su ayak izimizi azaltmayı hedeflemeliyiz. Günlük aktivitelerimizde kullandığımız suyu azaltmak âlâ bir birinci adım olabilir. Değerli olan yalnızca musluktan sifona akan su değil, birebir vakitte kıyafetlerimizi, yiyeceklerimizi ve günlük gereksinimlerimizi üretmek için kullandığımız ve gerçek bir tesir yaratan su. Türkiye yaza yangınlarla başladı, su düşünceleriyle devam ediyor. Bu da su zahmetinin yalnızca bu yaz değil gelecek günlerde de ana gündem unsurlarımızdan biri olmaya devam edeceğini gösteriyor. Bugün birinci kısmını okuyacağınız yazı dizinde günlük hayatımızda tükettiğimiz, görünmez su tüketimi ve tahlil yollarını uzmanlarıyla konuştuk…

Türkiye Falkenmark Su Kıtlığı İndeksi’ne nazaran Türkiye’de kişi başına düşen su ölçüsü metreküpün altına indi ve ülkemiz artık “su stresi” yaşayan ülkeler ortasında yer alıyor. Su kaynaklarımız süratle azalırken her damlayı korumak için hepimize büyük sorumluluk düşüyor. Son günlerde İzmir’de içme suyu sorunu yaşanıyor. Bu kente bağlı turistik tatil bölgesi Çeşme’de 7, hatta 12 saate varan su kesintileri yaşanıyor. Lokal yetkililer içme suyu konusunda tedbir almaya çalışırken, vatandaşlardan da çok su kullanımı azaltmaları isteniyor. Ankara’da barajlardaki doluluk çok düşük düzeylere indiği, yağmur yağmadığı taktirde 4-5 aylık su kaldığı ihtarları yapıyor. Mersin’de de vatandaşları su tasarrufu konusunda hassas olma daveti yapıldı.

Kuraklık tehdidi

OECD’nin 2019 bilgilerine nazaran esasen su zahmeti çeken ülke pozisyonunda olan Türkiye, 2030 yılı prestijiyle su yoksulu ülke (yıllık kişi başına düşen su ölçüsü 500-1000 litre arası) statüsüne geçebilir. Bu senaryo gerçekleşirse, nüfusun ve tarım yerlerinin yüzde 80’i direkt kuraklık tehdidiyle karşı karşıya kalacak. Adıyaman’daki Çetintepe Barajı’nı inceleyen Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı da Türkiye’nin Akdeniz Havzası’nda olması nedeniyle iklim krizinden en çok etkilenen ülkeler ortasında yer aldığını belirtip “Türkiye olarak su gerilimi çeken ülkeler kategorisindeyiz. Bu durum, su ve sulama yatırım siyasetlerinin proaktif olarak ele alınarak suyun verimli kullanılmasını zarurî kılmaktadır” dedi.

Tehlike çok büyük

Küresel kuraklık krizine dikkat çeken ve 2023-2025 datalarıyla hazırlanan Birleşmiş Milletler takviyeli “Dünyadaki Kuraklık Noktaları” başlıklı rapora nazaran Türkiye topraklarının yüzde 88’inin çölleşme tehdidiyle karşı karşıya olduğu söz ediliyor. Bu senaryo gerçekleşirse, nüfusun ve tarım topraklarının yüzde 80’i direkt kuraklık tehdidiyle karşı karşıya kalacak.

Su ayak izi, en kısa ve kolay şekilde

“bir mal yahut hizmet üretmek için kullanılan tatlı su miktarı” olarak nitelendiriliyor. Kullanılan bu su ölçüsü içerisinde hem direkt su kullanımı hem de üretim sırasında kullanılan dolaylı su tüketimi de hesaba katılıyor. Türkiye’de tüketimin su ayak izi yılda 140.2 milyar metreküpe ulaşıyor. Bunun yüzde 89’a varan kısmı tarıma, yüzde 6’sı endüstriye, yüzde 5’i evsel kullanıma gidiyor.

Su ayak izi ölçümleri tek bir üretim süreci için ( pirinç yetiştirmek) yahut yalnızca bir eser için (bir kot pantolon) de hesaplanabilirken, milletlerarası bir firmanın kullandığı suyun tümü olarak yahut bir ülke yahut kent için de hesaplanabilmektedir. İstanbul’da bir günde kişi başı su kullanımı ölçüsü ise 190 litre. Yani İstanbul’da yaşayan her bir kişi yılda yaklaşık 70 bin litre su tüketiyor. Su ayak izimizi düşürmek için neler yapmamız gerekiyor?

2 milyar insan susuz

World Health Organization (WHO) ve UNICEF nazaran, dünya genelinde her 3 şahıstan 1’inin inançlı içme suyuna erişimi sıfır. Bu 2.2 milyardan fazla insan demek. Dünya nüfusunun yüzde 40’ından fazlası su kıtlığı sıkıntısıyla karşı karşıya, yüzde 46’sının konutunda su tesisatı bile yok.

Buharlaşmaya dikkat!

Akdeniz iklim nesli içinde yer alan Türkiye bu ılıman iklimi sayesinde dünyanın önde gelen turizm destinasyonlarından birisidir. Bu iklim tipinin karakteristik özelliği yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı olmasıdır. Akdeniz ve Ege kıyıları, Güney Marmara, Güneydoğu Anadolu’nun batısı bu iklim tipinin tesirindedir. Yıllık ortalama yağış ölçüsü 1991-2020 bilgilerine nazaran 518.0 milimetredir. 1 Ekim 2024-30 Haziran 2025 periyodunu kapsayan 2025 su yılı yağışları normali ve geçen yıl yağışlarının altında seyretmektedir. Bu periyotta yurdumuzda ortalama 383.6 mm yağış kaydedilmiştir. Geçen yıl tıpkı periyot yağışı ise 516.6 mm’dir.

Türkiye tatlı su kaynaklarını gölet ve barajlar aracılığıyla kesin kullanıcılara ve sulamaya yönlendiriyor. Fakat burada buharlaşma sorunu ortaya çıkıyor. Bilhassa kurak mevsimlerde güneş ışığı buharlaşmayı daha da artırarak su kaynaklarının azalmasına neden oluyor.

Buharlaşarak, kayboluyor

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı müsteşarlığı yapmış olan Eski Hatay Milletvekili Prof. Dr. Mustafa Öztürk, “Türkiye üzere ülkelerde en büyük su kaybı ziraî üretimde kullanılan sulardır. Ülkemizde ziraî sulama yüzde 75 oranında. İkincisi en büyük su kaybı artık buharlaşma ile oluyor. Sıcakların artmasıyla sular buharlaşarak kayboluyor. Buna Türkiye’de kimse değinmiyor” dedi. Türkiye ivedilikle buharlaşmayı önlemesi gerektiğine işaret eden Prof. Dr. Öztürk, “Tarımsal üretimdeki su kullanımının Avrupa ortalaması yüzde 50-55’lere, bizde ise yüzde 75 civarı bu oran yüzde 89’lara kadar çıkabiliyor. Bilhassa İç Anadolu, Akdeniz ve Ege Bölgelerinde derin olmayan baraj ve göletlerdeki buharlaşma çok fazla. Güneş vurunca bu sular ısınıyor, rüzgârın da tesiriyle buharlaşıyor. Lokal idareler hemen barajları derinleştirmeli yüzey alanını daraltmaları lazım” sözlerini kullandı.

‘Havuz yasaklanabilir’

Artık sıcak hava dalgasının ne vakit tesirli olacağını aylar öncesinden kestirim edilebildiğine işaret eden Prof. Öztürk şöyle devam etti: “Su kullanımı bilhassa tatil bölgelerinde çok seviyede oluyor. Yazlık sitelerde denize yakın olmalarına karşın bağımsız havuzlar inşa edildi. Bunlar taze su ile dolduruluyor, boşaltılıp yine dolduruluyor. Yüzme havuzlarında taze su ile besleme katiyen yasaklanmalı. Bu yasağı hem belediyeler hem de merkezi yönetim uygulamaya koyabilir. Deniz suyu kolay filtre sistemi ile havuzda kullanılabilir. Bu ABD, İspanya, Portekiz, İtalya ve Arap ülkelerinde mevcut. Türkiye’de sahil şeridinde deniz suyunu kullanmayla ilgili projeler geliştirmeli. Dünyada deniz suyunu arıtmanın maliyeti 0.5 doların altına düştü. Kıymetli diye öngörülü yaklaşmak yerine kıyısı olan kentlerin bu suları kullanması sağlanmalı. Sanayi Trakya yeraltı suyuna saldırıyor. Bu suyu çıkartırken elektrik tüketiliyor. Deniz suyunu aratmak için elektrik maliyeti kullanılsa hem çevreni korursun hem de sonsuz su kaynağın olur.”

Tasarruflu musluk

Şehirlerde en fazla su tüketiminin resmi kurumlarda yaşandığına da dikkat çeken Prof. Dr. Öztürk, “Komşumuz İran bu yıl çok kuraklığın olduğu kentlerinde bütün resmi kurumlarını su tüketimi azaltmak için kapattı. Türkiye’de günlük su tüketime baktığımız vakit su tüketiminin önemli bir biçimde arttığı bölgeler var. Suyu verimli kullanmak lazım. Kendi konutumda duş başlığım yüzde 50 musluğum yüzde 50 daha az su akıtan tasarruflu musluk başlıklarım var. Belediyelerin bunları ekonomik olarak vatandaşa ulaştırmalı. Araç yıkamaya dur demeliyiz, ekim ayı başına kadar yasaklanmalı” dedi.