‘Yazan, yazdıklarının da hayatını yaşar’

Ümran Avcı – Buket Uzuner… Kolunun altında, elyazması bir hikaye belgesiyle Attilâ İlhan’ın editör odasına girip yazdıklarının yayımlanmasını isteyen o küçük kız çocuğu, yarım asırlık hikaye külliyatı ile karşımızda. Eril edebiyat dünyasında müellifliğiyle hayatta kalmak için direnerek kendine yer açan Uzuner’in ‘yaşsız öyküleri’, “50 Yılın Toplu Öyküleri” ismiyle bir hürmet duruşu olarak yayımlandı. 

■ Lisana kolay 50 yıl. Yarım asırlık seyahatten edebiyata kazandırdığınız hikayeleri hacimli bir kitapla elinize aldınız… Orada çocukluğunuzu, birinci gençliğinizi kucakladınız. Neler hissettirdi bu size?  

Çok haklısınız, bahsettiğiniz üzere insan hayatında bir sefer yaşanabilecek bir dönemeçte hem bir sevinç hem de niyet ve tabir özgürlüğü tarihine uzunca müddettir tanıklık etmenin burukluğuyla karmaşık hisleri iç içe yaşıyorum. Aslında bana sürpriz olan 50. yıl kitap hazırlığını birinci duyduğumda evvel 50 yıl hesabında bir yanlışlık olduğunu düşünüp önemli ciddi yılları saydığımı gülerek itiraf etmeliyim. İnsan fakat tutkuyla bağlandığı bir işe, fakat bu tutkusunun ateşini devamlı harlı tutarak ömrünün 50 yılını adayabilir, bu da bir çeşit aşktır elbette. Zira burada ne patron (yayınevi) ne maaş (kitap satışları) ne de güvenlik (ifade özgürlüğü) garantisi olan bir işten bahsediyoruz. Yalnızca kendi zihin gücü, vücut gücü ve cüretle yapılan tüm işler üzere edebiyata adanan hayatlar da lakin tutkuyla beslenir. 

■ Bir bayan olarak neler yaşadınız bu serüvende? 

İşin içine edebiyat ve sanat üzere yayıncılıktan basına, akademiden kitapçılara, sahaflara, dağıtımcılara kadar 50 yıl öncesinde büsbütün erkeklerin iktidarında olan bir alana genç bir bayan olarak tek başına girmek konusu da başlı başına neredeyse bir gladyatörlük kadar cüret, kararlılık, dayanıklılık ve özgüven isterdi. Latife değil bu sözlerim. Zira bayanların yazması ve yazdıkları için uğraş etmesi, bayanı binlerce yıldır konumlandırdıkları itaatkâr dilek ve hizmet objesi durumunu yok ediyor. Beni yıllar içinde en çok üzen, edebiyat dünyasında bile yolunuza mahzur çıkaranlar ortasında emekçi ve çocuk hakları üzere bayan haklarını da savunduklarını söyleyen erkekler ve onlara itaat ederek işlerini yoluna koyan bayanlar oldu ebediyen. Ama çok şanslı bir bayan müellif neslinden olduğumun farkındaydım. Zira benden evvel erkek dayanışması ve erkek irtibat ağı sayesinde değerli yerleri tutmuş çapsız müellif, içi feodal-dışı çağdaş eleştirmen ağır ağabeyler ve kültürsüz, görgüsüz yayıncılarla uğraş etmiş, önlerinde dimdik durmuş fevkalade bir bayan muharrirler jenerasyonunun gerisinden geldim. 

■ Bayan müellifler jenerasyonu nasıl bir yol açtı sizce? 

Sevgi Soysal, Leyla Erbil, Tomris Uyar, Pınar Kür, Gülten Akın, Sevim Burak, Nezihe Meriç, Mina Urgan, Tezer Özlü, Füruzan, Adalet Ağaoğlu, His Asena ve öbürleri benim jenerasyonum bayan müelliflerin önünü, ufkunu açmış ve bize yalnızca edebî bir miras değil, tıpkı vakitte bayan müellif olarak başımıza gelebilecek fikrî ve cinsel tacizlere direnme konusunda rol modeli olmuşlardır. O bayan müelliflere ve biz bayanlara yazı yazma, eğitim hakkı yani birey olma hakkını veren O büyük devrimci Atatürk’e sonsuz şükran ve alkışlarımı sunuyorum. Müsterih olsunlar, bizim jenerasyon da sonraki bayan müelliflere emanet edeceğimiz bir edebî külliyat ve onurlu çaba mirası bırakacağız. 

Gelecek kitaptan birinci cümleler

■ Literatürümüze ‘Kız Neşesi’ tarifini sokmayı başardınız. Çıkış kıssasını merak ediyorum doğal alt metniyle birlikte… 

Bir gün bir şey söyledim ve bu kelamım yazdığım kitaplardan daha çok bilindi, benim adımdan daha çok tanındı, Türkiye’ye yayıldı. Bu: Kız Sevinciydi. Liseli kızların, her yaştan bayan öğretmenlerin, mesken bayanlarının, çiftçi bayanların, büyük annelerin, torunların ve annelerin beni bağrına basmasındaki coşku, işte tam da benim o iki sözcüğe sığdırdığım, varlığı insanlığın başlangıcından beri bilinen fakat ismi bilhassa silinmiş, saklanmış, unutturulmuş o büyük gücün, o eşsiz gücün ve o mükemmel ayrıcalığın kendisiydi. Bu: ‘Kız Neşesi’nin ta kendisiydi. ‘Kız Neşesi’ kavramını elbette ben icat etmedim, fakat tabiatta zati var olan o büyük dişil güce bu ismi ben koydum, yeterli ki o denli yaptım, memleket şenlendi, bayanlar sevdiklerine hasretle sarılır üzere bu kavramı kucakladılar. Tahminen de insanlığın en büyük gücü olarak ‘Kız Neşesi’nden bahsedişim, tam da Türkiyemizde küçücük kız çocuklarından yaşlı bayanlara kadar bayan cinsiyetine yönelik şiddetin, taciz, tecavüz ve ‘erkek cinayetleri’nin ülkemizin büyük utancı olarak doruğa çıktığı ve toplumsal medya nedeniyle artık kırılan kollar yen içine saklanamadığı bir periyoda denk geldiği için çok benimsendi ve sevildi. Tahminen de… Bu sorunuza cevap olarak, bu sonbahar yayımlanacak “Bir Direniş ve Varoluş Gücü Olarak Kız Neşesi” isimli kitabımın önsözünden sizin için bir alıntı yaptım. Birinci sefer sizin tarafınızdan haber olacak. 

“En çok Afife Pirî bana benziyor”

■ Sunuşta “Yazan, yazdıklarının da hayatını yaşar” diyorsunuz. En çok hangi karakterinizin hayatını yaşadınız? En çok hangisine verdiniz ya da hangi kahramanınız sizden aldı, size kattı? 

Doğuştan çok empatik olan gerçek bir kurgu muharriri Çanakkale Savaşı’nda ölen bir askeri yazarken onunla ölür, Kuzguncuk’ta âşık olan Ada’yı yazarken onunla bulutların üstünde uçar, Çorum’da Hitit ören alanında kaybolan Defne Kaman’ı yazarken, onunla bir geyiğe biner ve Dede Korkut ile Umay Ana’ya kadar gider… Taşı yazan müellif taş olur katılır, suyu yazarken su olur çağlar, yunusu yazarken Marmara Denizi’nde çığlık atan bir yunustur. Yazdığım sırada şahsen o hikayenin yahut romanın kurgu karakterleri olur ve hislerini birebir yaşarım. Bu yüzden oturarak yaptığınız yazı işi yalnızca ruhen değil, fizikî olarak da çok yorucudur. Yeniden bu yüzden tüm karakterlerimi, hatta kötülük yaptıklarında bile, hiç onaylamasam da neden bu türlü davrandıklarını âlâ anlarım. Ancak sorunuz şayet: “Hangi karakteriniz en çok size benziyor?” olsaydı, o vakit hiç tereddüt etmeden “Balık İzlerinin Sesi”ndeki Afife Pirî derdim. Okuyanlar da gülümseyerek başlarını sallarlardı.