Bedeni elektrik santrali gibi! 860 volt üreten balık rekor kırdı: ‘Tek hedefleri var’
Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Kimi bağlantı kurmak kimi avlanmak kimi de kendini savunmak için elektrik üretiyor. Canlılar alemi birbirinden eşsiz özelliklere sahipken balıklardan kimileri bedenlerinde bulunan özel hücreler sayesinde elektrik üretiyor. Bu balıklara elektrikli balık (electrogenic fish) ismi veriliyor. Bilim insanları tarafından yıllardır araştırılan bu özellik balıkların hücre seviyesindeki bir sırra işaret ediyor. Bu balıklar neden ve nasıl elektrik üretiyor?
600 VOLT ELEKTRİK ÜRETEBİLİYOR
Yapılan bilimsel araştırmalara nazaran dünya genelinde yaklaşık 500’e yakın elektrik üretebilen balık çeşidi olduğu varsayım ediliyor. Her birinin elektrik üretme yetenekleri voltaj gücüne ve kullanım hedefine nazaran değişiyor. Ekseriyetle Afrika ve Güney Amerika görülen bu balık cinslerinin tatlı sularda yaşadığı lakin sırf elektrikli vatozlar üzere kimi çeşitlerin tuzlu suda yaşadıkları biliniyor. Elektrik üreten tüm balıkların birebir formda elektrik üretmediği; her çeşidin farklı bir elektrik organı yapısı, voltaj düzeyi ve elektrik darbesi formu olduğu biliniyor.
Öyle ki bu balıklar düşük ve yüksek voltajlı olmak üzere ikiye ayrılmış durumda. 600 volta kadar çıkabilen yüksek voltajlı balık çeşitlerinin içinde elektrikli yılan balığı (electrophorus electricus), elektrikli yayın balığı (malapterurus electricus), elektrikli vatozlar (torpedinidae familyası) yer alan bu cinslerin daha çok kendilerini korumak ve avlanmak için bu kadar yüksek bir voltaj ürettiği biliniyor.
Düşük voltajlı balıklar ise genelde etraflarında olup biteni algılamak ve öteki balık tipleriyle irtibat kurabilmek için elektrik üretiyor. Düşük voltajlı balık tipleri ortasında ise Afrika bıçak balığı (gymnarchus niloticus), fil balığı (mormyridae familyası) ve Güney Amerika’daki hayalet bıçak balıkları (apteronotidae) yer alıyor.
‘ELEKTRİK ORGANI VERİLEN ÖZEL BİR YAPI’
Elektrikli balıklar, bedenlerinde bulunan elektrosit ismi verilen özel hücreler sayesinde elektrik üretiyor. Bu hücreler elektriksel sinyalleri oluşturuyor ve birçok hücre bir ortaya gelerek daha güçlü bir elektrik üretiyor. Bu yetenek, elektrikli balıkların hayatta kalabilmesi için büyük bir avantaj.
Yapılan bilimsel araştırmalar, elektrik üretebilen balıklarda elektrik organı ismi verilen özel bir yapı olduğunu ortaya çıkardı. Bu organın içindeki elektrosit hücresi ise hücre zarlarındaki iyon hareketleri sayesinde voltaj farkı yaratıyor. Yüzlerce yahut binlerce elektrosit seri halde dizildiğinde, her biri küçük bir voltaj ürettiği için toplamında büyük bir elektrik voltajı ortaya çıkmış oluyor.
Elektrikli balıkların ömür alanları çeşidine nazaran değişiyor. Bazıları sığ tatlı sularda, kimileri ise denizlerin daha derin bölümlerinde yaşıyor. Şayet düzgün bir dalgıçsanız günün birinde bir elektrik balığıyla karşılaşabilirsiniz. Bu türlü bir durumla karşı karşıya kaldığınızda elektrik balıklarına dokunmakta çekimser kalmalısınız. Elektrikli balıkların birtakım durumlarda tehlikeli olabileceği lakin birçok tıbbın insan için ölümcül olmadığı biliniyor. Hangi tıpla karşı karşıya kalacağınızı bilemediğiniz güçlü bir elektrik şokuna maruz kalmamak için elektrik balıklarından uzak durmak sizin için âlâ olabilir.
Elektrikli balıklar yaydıkları elektriği çoklukla avlanmak yahut savunmak için kullanır, insanı öldürmek üzere bir emelleri yoktur. İnsan bedeni dirençli olduğundan kısa müddetli elektrik darbeleri birden fazla vakit önemli hasarlara neden olmaz. Fakat tehlikeli sayılabilecek bir cins olan 600 volta kadar çıkabilen elektrikli yılan balığı kalp hastaları, epilepsi hastaları yahut suda bayılma riski olanlar için tehlikeli olabilir.
YAYDIĞI ELEKTRİK KENDİSİNE ZİYAN VERMİYOR
Özellikle yüksek voltajlı balıkların elektrik yayarken bu elektrikten kendilerinin etkilenip etkilenmediğini düşünüyor olabilirsiniz. Ancak elektrikli balıkların elektrik organları, ekseriyetle bedenin belli bir bölgesinde bulunur, bu bölgenin bilhassa kuyruk kısmında yer aldığı biliniyor. Bedenlerinin geri kalan kısmı, elektrik akımının yayılmasını sınırlayan özel dokularla kaplı olan elektrikli balıkların deri ve kaslarının elektriksel dirence karşı güçlü olduğu biliniyor. Elektrikli balıklar rastgele bir sebeple etrafına yaydığı elektrik sinyali sırasında akımı etrafa dağıtır ve böylelikle kendisine bir ziyan vermez.
Genelde yüksek voltajlı balıkların en yüksek 600 volt elektrik ürettiği biliniyor. Ancak 2019 yılında bilim insanları, Brezilya Amazon Ormanı’nda 2,4 metrelik ‘electrophorus voltai’ ismini verdikleri elektrikli yılan balığının 860 volt elektrik ürettiği kaydedildi. Bu müşahede sonucunda electrophorus voltai, şimdiye kadar ölçülmüş en yüksek voltajı üreten hayvan olarak kayıtlara geçti. Bilim insanları bu müşahedenin hem evrimsel biyoloji hem de biyoteknoloji açısından çığır açıcı olduğunu düşünüyor.
