‘Öykülerimin kaynağı yaşanmışlıklar’
Ümran Avcı – Zafer Doruk’un “Âlemciler” adlı kitabı, 2025 Yoksul Baykurt Hikaye Ödülü’ne layık görüldü. Doruk, 14 hikayeden oluşan kitabında, hayatın başrolünü kapanları değil figürasyonla yetinmek zorunda kalanları kıssa etti. Mahallenin uzatmalı işsizlerini, açlıkla imtihan edilenleri, ekmeğini veresiye alanları, simitle karın doyuranları anlattı. Onun hikaye karakterleri faturasını ödeyemediği için elektriğin mührünü sökmekte becerikli, vicdan terazisinde dürüstlüğü ağır basanlarla bezeli…
Seçici şura Zafer Doruk’un, gündelik hayatın kıyısında yoksulluk ve mahrumluk içinde yaşasa da hayata tutunabilme marifeti gösteren ‘küçük’, ‘sıradan’ insanların, iç burkan hüzünlü hikayelerini kaleme aldığını belirtti. Ödül münasebetinde, “yalın fakat etkileyici sokak lisanı ve anlatımıyla”, “insanları yargılamak yerine anlamaya çalışan yaklaşıma” dikkat çekildi. “Bir Uçumluk Kanat Lütfen” isimli belgesiyle Orhan Kemal Hikaye Ödülü’nün de sahibi olan Zafer Doruk ile “Âlemciler”i ve hayatı konuştuk.
■ Adına ödül aldığınız Yoksul Baykurt’un yazı hayatınızdaki yerini sorarak başlamak istiyorum…
Fakir Baykurt, Türk edebiyatının kilometre taşlarından biridir. Anadolu’nun köy hayatı içinde, Köy Enstitüleri’nin ışığında yetişmiş bir cumhuriyet aydınıdır. Devrimci, örgütçü kişiliğiyle de öne çıkan muharrir, köye içeriden, köyünün gerçekliğinden baktığı için karakterleri canlıdır, nizamın çelişkilerini anlatırken, köy beşerinin ruh hâlini, iç dünyasını da muvaffakiyetle yansıtmıştır. Yoksul Baykurt’la birinci tanışmam, ortaokulda Türkçe öğretmenimin bana armağan ettiği “Kaplumbağalar” isimli romanıyla olmuştu. ‘90’lı yılların ortalarıydı, Adana’da çıkan bir mecmuada hikayem yayımlanmıştı. Mecmua o yıllarda Almanya’da yaşayan Yoksul Baykurt’a da gönderiliyordu. Dergiye bir mektup göndermiş, benim için de ayrıyeten bir not eklemişti. Hikayemi okuduğunu, beğendiğini söylüyordu. Birinci mükafatım, onun bu yüreklendiren sözleri olmuştur.
■ Öykülerinizi o kadar derin bir yerden yazıyorsunuz ki, kıssa ile gerçek iç içe geçiyor. Fabrika personelliği, ayakkabı satıcılığı ve pazarcılık geçmişinizdeki deneyimleriniz bu samimiyette tesirli olmuş olmalı?
Mahalleler, sokaklar, kentin ruhunu yansıtan, hayatın nabzının attığı hassas mekânlardır, buralarda kımıl kımıl öyküler kaynar. Babam, altı çocuklu bir fabrika çalışanıydı. Ben o sokaklarda büyüdüm, çocukluğum, içinde dört beş personel ailesinin barındığı, damlarında kuş beslenen geniş avlulu kerpiç konutların birinde geçti. Yazlık sinemaların kartelalarını taşıyan atlı otomobillerin peşinden koştum, bilet alamadığım için sinema bahçesinin duvarlarına tırmanıp içeri atladım. Ekmek kavgasıyla çok erken yaşlarda tanıştım. Hikayelerimin kaynağını bu tanışıklıklar, yaşanmışlıklar, bağlantılar oluşturur, yazarken içeriye hepsinden bir şeyler sızar, hikaye dünyasının yerini, bireylerini, atmosferini kurarken bu hayat pınarından yararlanırım.
■ “Gözümüzün Isırdığı Adam”, figüranlık yapan bir karakter üzerinden ilerliyor. Öykülerinizdeki karakterlerin tamamını gözümüz bir yerden ısırıyor.
Öne pek çıkmayan, daima geride kalan, göze batmayan beşerler. Her gün onlarcasına bakıp geçtiğimiz fakat durup da yakından görmeyi akıl edemediğimiz, sıradanlığın, alışkanlığın görünürlüklerini aşındırdığı bu kişilikler tam da hikayenin harcı. Gözümüz onları bir yerlerden ısırıyordur ancak anımsamamız için başımızı bir yerlere çarparak durmamız, farkına varmamız, şakaklarımızı avuçlarımızın ortasına alıp düşünmemiz gerekiyor. Yaptıklarına akıl sır ermez tek canlı varlık, insandır, çözmesi, çözülmesi zordur.
Açlık, gurur ve merhametin hasmıdır
■ “Mağaza” öykünüzden bir alıntı yaptım; “Açlık insanın yüzüne yansıyınca yüzü maske tutmaz”… Keza, “Fazla Ekmeğiniz Var mı?” hikayeniz de bir manada açlık hikayesi. Edebiyatta açlık kavramı üzerine konuşalım isterim.
“Mağaza”da iş başvurusu için gelen anlatıcı hikaye bireyi, mağaza işvereninin çocukluk arkadaşı olduğunu anlayınca gururuna yediremeyip işi almaktan vazgeçer, ona görünmeden çıkış kapısına hakikat yönelir, o sırada güvenlikçilerin ortasında polise teslim edilmek üzere yaka paça tutulmuş çocuğu görür; çocuk, gereksindiği bir kemeri beline takıp parasını ödemeden çıkarken yakalanmıştır. Anlatıcı, çocuğun bu durumda olmasından yetişkin bir insan olarak acı duyar, kendine bir sorumluluk hissesi çıkarır ve kemerin parasını ödeyip çocuğu kurtarır. Çocuk çok açtır lakin aşikâr etmemektedir. İşsizliğin ve açlığın ne olduğunu yeterli bilen anlatıcı anlar, cebindeki son parayla da çocuğun karnını doyurur, cebine dolmuş parasını koyar ve kendisi meskene yürüyerek sarfiyat.
“Fazla Ekmeğiniz Var mı?” isimli hikayede de ele güne karşı dik durmaya çalışan, işini kaybetmiş dul bir anneyle kızını açlıkla, yoklukla sınayan hayat, alana tekrar ‘gurur’u sürüyor. Bayan, taşla kovalanan bir sokak kedisinin kaçarken pencerenin önüne düşürdüğü kuzu ciğerini alıp gözyaşlarıyla kavurup, bütün hatası soğana yüklüyor. ‘Gurur’ ve ‘merhamet’. ‘Açlık’ ise ikisinin de hasmıdır, bütün hislerden soyunmuştur, insanı gafil avlamak için pusuda bekleyen bir şeytandır âdeta. Vefat üzere, açlık da insanları eşitler, varsıl bir insanı aç bırakırsanız, yüzü, fakir bir insanın yüzüne benzeri.
