Skandal karikatür tarihteki krizi hatırlattı! Tekraren denediler… Abdülhamid’den tek cümleyle ültimatom
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – ‘Dini bedelleri alenen aşağılayıcı nitelikte karikatür yayımladığı’ gerekçesiyle Leman dergisi hakkında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından soruşturma başlatılmıştı. Soruşturma kapsamında, mecmuanın imtiyaz sahibi ve genel yayın yönetmeni, yazı işleri müdürü, müessese müdürü, grafikerler ve karikatürü çizen kişinin de ortalarında bulunduğu 4 kişi dün tutuklandı.
Karikatürde füzelerle dolu bir savaş cephesinde göğe yükselen iki meleğin ismi ‘Musa’ ve ‘Muhammed’ olarak resmediliyordu. Derginin 26 Haziran 2025 tarihli sayısında yer verdiği bu karikatür büyük reaksiyon çekmişti. Tarihe bakıldığında da bilhassa Osmanlı padişahı ve halife II. Abdülhamid’in İslam dinini ve Müslümanları küçük düşürecek ayrıntılar içeren pek çok tiyatro ve tasviri diplomatik alakalar kurarak şahsen engellediği biliniyor. Peki lakin geçmişte neler yaşandı, Batı’nın saygısız tavrının perde gerisinde ne yatıyor? Niye Hz. Muhammed’i resmetmek saygısızlık manası taşıyor? Milli Savunma Üniversitesi Rektörü, tarihçi Prof. Dr. Erhan Afyoncu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Cezmi Eraslan ve İlahiyatçı-Yazar Ahmet Bulut, Milliyet.com.tr’ye anlattı.
PROF. DR. AFYONCU: ‘MİLLİ DEĞERLERİMİZE HAKARET’
Batı’nın İslam’a ve İslam’ın bedellerine yönelik hakaret içerikli ögeleri, II. Abdülhamid devrinde sert reaksiyonlar ve net kararlarla engelleniyordu. Bu bahiste tarihe geçen temsiller ve bunların engellenmesine ait atılan adımlar vardı. Fransız muharrir Henri de Bornier da 1890 yılında 2 yıl evvel kaleme aldığı ‘Muhammed’ isimli oyununu sergilemek istemişti. Ünlü Comedie Français Tiyatrosu’nda sahnelenecek oyunun provaları yapılırken, gazete haberlerinden oyunun içeriği hakkında haberdar olan II. Abdülhamid hiç gecikmeden gerekli atakları yaptı. Bornier’in oyunu oynanamazdı, hele ki bir adam Hz. Muhammed’i hiç canlandıramazdı. Bu İslam’a yapılan bir saygısızlıktı ve oyun vakit, yer, bireyler değişse de asla sahnelenemezdi. II. Abdülhamid Fransa Cumhurbaşkanı Sadi Carnot’ya Paris Büyükelçisi Salih Münir Paşa eliyle haber uçurdu, oyunun sahneye konulması halinde Osmanlı-Fransız münasebetlerinin biteceği ültimatomunu verdi. Ve sonuç olarak oyun tüm Fransa’da yasakladı. Ancak Bornier pes etmemişti, hakaretler içeren bu oyunu sahneleme peşindeydi ancak başaramadı. Prof. Dr. Erhan Afyoncu, bu üzere oyunların ‘milli değerlere’ karşı yapıldığını şu sözlerle anlattı:
“Batılılar, asırlarca ‘sanat’ ismi altında dini ve ulusal kıymetlerimize hakaret ve küfretti. 19’uncu yüzyılda da İngiltere, İtalya ve Fransa üzere ülkelerde Müslümanlar’ın dini ve ulusal kıymetlerine hakaret içeren tiyatro oyunu ve operalar düzenlendi. Bu devirde tahtta bulunan İkinci Abdülhamid’in en çok üzerinde durduğu mevzulardan biri de bu cins şovların sahnelenmemesiydi. Tarih boyunca Avrupa’da İslamiyet’e ve Peygamberimiz’e saldırmak meşhur bir müellif olmak için değerli bir basamaktı. Fransız muharrir Henri de Bornier de Fransız Bilimler Akademisi’ne üye olmak istiyordu ve bunun için daha evvel yazdığı ‘Roland’ın Kızı’ isimli oyundaki İslam düşmanlığıyla gereğince ses getiremeyince öbür bir yola başvurdu. Bornier, 1888’de ‘Muhammed’ isimli Peygamberimiz’e hakaret eden oyununu yazdı. Bornier’in oyunu hiçbir yerde sahne almamış ve tüm teşebbüsleri engellenmişti. Evvel Fransa sonra İtalya ve İngiltere’de de Osmanlı’nın teşebbüsleriyle oyun yasaklandı.”
YAPILANLAR OSMANLI’YA DA HAKARET! HEPSİ YUNANLAR İÇİNMİŞ
Yazar Henri de Bornier’in hakaret ve saygısızlıkla dolup taşan oyunu, Fransa ve İngiltere’de sahnelenmemişti. Ancak Prof. Dr. Erhan Afyoncu’ya nazaran akabinde oyunun İtalya’da oynanması gündeme gelmiş ve Osmanlı idaresi tekrar devreye girmişti. Muharrir ve organizatörler oyunu Avrupa’da sahneleyemeyince ABD’de oynatmak için teşebbüs ettiler. Osmanlı idaresinin yeni dünyada da devreye girmesiyle Lider Cheveland oyunu sahnelerden kaldırttı. Dünyanın dört bir yanından Müslümanlar sonuncu sonucu kutluyor ve II. Abdülhamid’e şükranlarını sunuyordu. O denli ki kutlamalar İngiltere’de Hintli ve İngiliz Müslümanlar’ın kurduğu Liverpool İslam Cemiyeti ikinci lideri Rafiüddin Ahmed’in, 1890’da İkinci Abdülhamid’e gönderdiği mektubunda da dikkat çekiyordu. Prof. Dr. Cezmi Eraslan’a nazaran en dikkat cazip kelamlardan biri, II. Abdülhamid için söylenen “İslam dininin izzetini koruyor” olmuştu. Rafiüddin Ahmed’in mektubunda ise oyunun yasaklanması sebebiyle halifeye şükranlarını arz ettiği, başta Bombay ve Kalküta olmak üzere Hindistan’ın her tarafındaki müslümanların sevinç şovları yaptıkları ve hatta mevlitler okuttukları yazıyordu.
Ne yazık ki Batı’nın hakaretleri sırf İslam’a ve Peygamber’e yönelik değildi. Fatih Sultan Mehmet de bu çeşit akınların gayesi olmuştu. Prof. Dr. Erhan Afyoncu’nun “Fatih’in İstanbul’u fethi, Hıristiyan dünyasının en büyük kaybı” diyerek anlattığı yenilgiyi, Batı unutamamıştı. Fatih Sultan Mehmet’i gaye alan ciltlerce kitap yazılmış ve içlerinden ‘zehir’ akar olmuştu. Şiirler ve tiyatro temsilleri de bunlara eklenince hürmet hudutlarının ortadan kalktığı görülüyordu. Fatih Sultan Mehmet aleyhine düzenlenen en meşhur piyes ‘İrene ve İkinci Mehmed’di. Üstelik her sözü ‘uydurma’ olan bu oyunda Sultan, yeniçerileri tatmin etmek için âşık olduğu İrene’yi öldüren katil bir hükümdar olarak anlatılıyordu. Voltaire, ‘İrene ve İkinci Mehmed’ isimli oyunun müellifi Rossini’ye gönderdiği mektupta “İstiklâlini kaybetmiş milletler, fatihlerine ebediyen bu türlü dehşetli, olur olmaz şeyler isnat ederler” demişti. Olağan Osmanlı da sessiz kalamazdı. İtalyan muharrir Rossini’nin 1824 ila 1852 tarihleri ortasında 4 sefer yayınlanan yapıtının yazılış sebebi, Batı’da Yunan isyanına takviye olmak ve Yunanlar ortasında Yunan milliyetçiliğini canlandırmaktı. Dine ve Türk tarihine hakaret içeren temsillerin listesi uzayıp giderken II. Abdülhamid bu durumdan son derece rahatsız olarak, Dışişleri’ne harekete geçilmesi buyruğunu verdi. İtalya hükümeti ısrarla oyunun farklı olduğunu, yasaklanmasının ve isminin değiştirilmesine gerek olmadığını söylüyordu. Sonunda ise Osmanlı, tarihini muhafazayı başarmış ve piyeste ‘Fatih Sultan Mehmet ve Osmanlı aleyhtarı rastgele bir öge bulunursa derhal yasaklanacağı’ teminatını almıştı.
‘TÜM KUR’AN-I KERİM’LERİ TUNA’YA DÖKMÜŞLER’
Günümüzde İslam dinini kabul eden 2 milyara yakın insan olmasına rağmen 150 yıl evvel dünyada en yaygın din İslam’dı. O denli ki Avrupa ülkelerinin bile sömürdükleri topraklar nedeniyle Hristiyan’dan çok Müslüman tebaası vardı. Bu nedenle Osmanlı’daki halifelik makamı, tüm dünyadaki Müslümanlar için hayati kıymet taşıyordu. Üstelik II. Abdülhamid, bunu tek bir cümlesiyle de yapabiliyordu. Prof. Dr. Cezmi Eraslan II. Abdülhamid’in saygısızlıkları engelleme teşebbüsüne ait, “1890’lı yıllar prestijiyle II. Abdülhamid’in dış siyasetiyle dünyanın neresinde olursa olursun İngiltere olur, Fransa olur, İslam’a ve İslam’ın sembolü olan şahsiyetlerine yönelik olumsuz iletiler içeren piyeslerin, yayınların yapılması önemli manada engellenmiştir. Fransa’da yapıldığı vakit Fransa Cumhurbaşkanı’yla görüşüp bunlara pürüz olunduğunu, birebir mevzuyu İngiltere’yle de 1891’de görüşerek sorun oluşturacağı, Müslümanların buna reaksiyon göstereceği söylendiğinde İngiliz hükümetinin evvel ‘yayınlansın’ dese de, padişahın ‘Osmanlı bağlarına çok ziyan verecek’ demesi üzerine vazgeçtiğini biliyoruz” dedi. Ancak burada merak edilen bir ayrıntı daha vardı. Sultan’ın tek cümlesi nasıl her şeyi değiştirecek kadar güçlüydü? İslam’a ve Peygamber’e yönelik hakaret içeren oyun sahnelenseydi padişah ne yapardı? Prof. Dr. Cezmi Eraslan, bunu neredeyse dünyayı hâkimiyeti altına alan güce dikkat çekerek şöyle anlatıyor:
“1890’lar, 1900’lerin başı, en fazla Müslüman nüfusa sahip olunan yıllar. İngiltere ve Fransa da sömürgeleri münasebetiyle daha fazla Müslüman nüfusa sahiptir. Bu nedenle tüm Müslümanların Müslümanların halifeye ve onun devletine de büyük bir bağlılıkları var. Bu türlü bir yerde II. Abdülhamid ‘İlişkileri bozarız’ dediği vakit İngiltere’de de Fransa’da da derinlemesine tesirli oldu. Zira ağır Müslüman nüfusa sahip devletler. Mesela Romanya’da yaşanmış bir hadise var. Köstence Müslümanlarına gönderilmek üzere hazırlanan 300 Kur’an-ı Kerim’i hudutta yakalayan memurlar, Kur’an’ları Tuna Nehri’ne atmışlar. Haber alınır alınmaz çabucak Osmanlı Dışişleri, bunun Müslümanlar ortasında infial yaratacağını ve bağlantıları bozacağını iletiyor ve sonuç olaral hareketi yapan memurun müdürü görevden azlediliyor. Bunlar 1890’larda yaşanan olaylar.”
‘ŞİRKE DÜŞENLER OLUNCA İSTEMEDİ’
Peki, niye olumlu istikamette bile olsa Hz. Muhammed’i resmetmek kabul edilemez? Tarihi bedelinin yanında dini boyutu da olan bu hassas konuya İlahiyatçı-Yazar Ahmet Bulut şu sözlerle açıklık getirdi:
“Bizden evvelki ümmetlerde Hazreti İsa’yı ilahlaştırdılar ve şirke düştüler. Kur’an da onları ‘müşrik’ olarak isimlendirdi. Peygamberimiz de bu sebeple fotoğrafının çizilmesine müsaade etmedi. Yalnızca, suretinin yazıyla aktarılmasını istedi. Onun dış görünüşünü anlatan bu yazılara da ‘Hilye-i Şerif’ deniyor. Peygamberimiz yazıyla resmedildi. Niçin bu türlü derseniz resmi yücelterek Peygamberimizi ilahlaştırıp, dine karıştırmayalım diye bunu istemedi. Hasebiyle Efendimiz’in kendisinin rastgele bir formda resmedilmesine müsaadesi yok. Peygamber Efendimiz’e saygısızlık etmek, dalga geçmek ya da hakaret etmek de kişinin dinden çıkması demektir. Yani bunu yapan birisi ‘kafir’ olur.”
