Bursa’yı 2 sefer salladı! Öncü değil, yıllardır birikiyor: Sismik boşluk İstanbul’u vurur mu?
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 1 Temmuz 2025 günü saatler 11.47’yi gösterdiğinde Bursa için panik dolu dakikalar yaşandı. 4 büyüklüğündeki zelzele pek çok noktadan hissedilmiş, tabanı büyük oranda alüvyon olan kentte zelzele ‘Ben buradayım’ demişti. Henüz bu sarsıntının korkusu geçmeden 12.57’de, 1 saat 10 dakika sonra 4.4’lük bir sarsıntı daha Bursa’yı vurdu. Yaşananlar Bursa’nın tarihine bakıldığında hiç de şaşırtan değildi. Antik yapıları denize gömen, yer biçimlerinde değişikliğe neden olan büyük sarsıntılar daha evvel de bu toprakları sallamıştı. Ancak bugün akıllara gelen sorular neredeyse herkes için tıpkı: Bu sarsıntılar birer öncü mü? Büyük bir zelzele olmadan rastgele bir sarsıntı ‘öncü’ olarak nitelendirilemez lakin tekrar de yaşanan panik havası, Bursa’da neler olabileceğine dair merakı körükledi. Bursa’nın kabarık sarsıntı sicilini ve yaşanması muhtemel sarsıntı gerçeğini Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, tüm ayrıntılarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
BURSA’NIN, TARİHİ SUYA GÖMEN SARSINTI GEÇMİŞİ!
1065’te İznik’te bugün bile görülen değişimlerin sebebi olan sarsıntı vuku buldu. Yaşanan zelzele o denli şiddetliydi ki bazilika su kemeri ve pek yapı yerle bir olmuş, bunların yanında yer formları de değişmişti. Öyle ki devasa bir bazilika bugün de hâlâ suyun altında olmasıyla dikkat çeker halde. Yaşanan zelzele onu yıkmaya yetse de, Prof. Dr. Murat Utkucu’ya nazaran yapının sular altında kalmasının apayrı bir nedeni var! Prof. Dr. Utkucu bazilikanın mukadderatına ait, “Yapılan jeolojik ve arkeolojik çalışmalarda İznik’teki bazilika ve su kemerinin 1065 İznik sarsıntısı ile yıkıldığına dair ipuçları bulunmuştur. Bununla birlikte bazilikanın fayın yükselen bloğu üzerinde yer aldığı başka bir jeolojik çalışmada belirlenmiş ve su altında kalma nedeninin iklim kaynaklı olabileceği ileri sürülmüştür. Yani bazilika sarsıntılarda hasar görmüş lakin su altında kalma nedeni tektonik kaynaklı değil” diyordu. Lakin Bursa’nın sarsıntı geçmişi 1065’le sonlu değil. Neredeyse 600 yıl geriden bugüne uzanan birkaç karanlık nokta daha mevcut.
“1065 İznik, 1419 Bursa, 1556 Güney Marmara-Erdek ve 1855 Bursa sarsıntıları büyüklükleri 7 ve daha büyük olduğu düşünülen ve Bursa ve İznik ortası bölgeyi etkileyen sarsıntılardır. İznik Gölü tabanından alınan çökellerde 1065 sarsıntısının besbelli izi görüldüğü üzere kıyı boyunca karadaki çökeller içinde 1065 sarsıntısı kaynaklı tsunaminin izleri görülmüştü.” – Prof. Dr. Murat Utkucu
600 YILLIK SESSİZLİK: ‘OLDUKÇA KUVVETLİ BİR ADAY’
Sismik boşluk haritasına bakıldığında pek çok noktanın zelzele tehlikesi bakımından öne çıktığı görülüyor. Bazıları ise 1996’da hazırlanan haritaya yeniliğini kaybederek kırılmış ve ‘sismik boşluk’ durumundan çıkmıştı. Kuzey Anadolu Fayı’nın bundan asırlar evvel kırılan kısmına bakıldığında ise rastgele bir yıkıcı sarsıntı gözlenmemişti. Yani uzun müddettir sessiz olan bu fay da ‘sismik boşluk’tu. Prof. Dr. Murat Utkucu da Bursa’daki bu sessizliği “Oldukça kuvvetli bir aday” diyerek şöyle açıkladı:
“Bursa kent merkezinden geçerek Manyas ve Gönen’e uzanan Kuzey Anadolu Fayı Güney Kolu’na ilişkin fay kesimleri 1855 Bursa ve 1964 Manyas sarsıntılarında kırılmıştı. Fakat, Orta Kol’un Pamukova-Mekece-İznik-Gemlik çizgisinde uzanan kısmı 1419 ve Gemlik-Bandırma sınırında uzanan kısmı da 1556 sarsıntılarında kırıldığı üzerinde bir görüş birliği vardır. Bu durumda 500 ila 600 yıldır büyük zelzeleler üretmeyen bu fay kesimlerinin 6.5 ila 7 ortası sarsıntı üretecek enerjiyi biriktirmiş oldukları söylenebilir. Bu açıdan ‘sismik boşluk’ nitelendirmesi için kuvvetli aday oldukları ileri sürülebilir.”
GÖLCÜK 26’NCI YILDA DA VURUYOR! ‘HİÇBİRİ ÖNCÜ DEĞİLDİ’
1999’daki Gölcük zelzelesi acı dolu tabloları çeyrek asır boyunca akıllara kazıdı. Bu sene 26’ncı yılı dolacak zelzele, istikrarları öylesine değiştirmişti k, bugün bile onun tesiriyle yaşanan birtakım zelzeleler kayıtlara geçiyor. Üstelik bu zelzelenin yaşandığı nokta sessizken, etrafı onun tesirinden çıkamadı. 1999 Gölcük hâlâ, öbür zelzeleleri tetikliyor. Lakin zelzelelerin ‘öncü’ olup olmadığı sadece büyük bir sarsıntı olursa anlaşılabilir. Prof. Dr. Murat Utkucu, Marmara’da derin yaralar açan bu zelzelenin bugün görülen izlerini Bursa’ya dikkat çekerek açıkladı.
Prof. Dr. Utkucu, “Deprem bilimde bir zelzeleye ‘öncü’ denmesi için ana zelzelenin olması gerekir. Münasebetiyle bu kademede bu türlü bir niteleme ya da tartışılması spekülatif olacaktır. Yaptığımız katalog araştırmasında Mudanya’dan İznik Gölü’ne uzanan dar bir alan üzerinde 1999 İzmit zelzelesinden bu yana 30 civarında büyüklüğü 3.5 üzeri sarsıntı oluştuğu görüldü. Bunların içinde büyüklüğü 5 ila 5.1 olan 2006 Gemlik ve 2023 Gemlik Körfezi sarsıntıları de var. Misal tartışmalar bu zelzeleler sonrasında da yaşandı. Sonuç, büyük sarsıntı olmadı ve öncü olamadılar. TÜBİTAK tarafından desteklenen ve Sakarya Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü’nde yürütülen ‘Türkiye’de Vakit Bağımlı Zelzele Gerilme Etkileşimlerinin Modellenmesi ve Sarsıntı Tehlikesi Üzerine Çıkarımlar’ başlıklı proje kapsamında yapılan çalışmalar 2006 Gemlik zelzelesinin 1999 İzmit zelzelesi tarafından tetiklendiğini ortaya çıkardı. Gemlik Körfezi yaklaşık 2006 yılından bu yana 1999 İzmit zelzelesi gerilme yükü altındadır. Hasebiyle son yaşanan zelzeleleri de 1999 İzmit sarsıntısının tetiklediği sarsıntılar olarak ele alabiliriz” diye konuştu.
Harita 1
BURSA’YI NE BEKLİYOR? ‘BAŞTA İSTANBUL’U ETKİLER’
Bursa, mümkün büyük bir sarsıntıda çok fazla etkilenecek. Ancak bütün bir Marmara değerlendirildiğinde öbür vilayetler için de olumsuz tablo kaçınılmaz. Peki lakin Bursa, büyük bir sarsıntıyla sarsılırsa en çok hangi noktalar bunu hisseder? Prof. Dr. Utkucu, “Etkilenme yalnızca sarsıntının büyüklüğü ile değil, fizikî maruziyet ve ziyan görebilirlik ile de temaslıdır. Münasebetiyle kırılan fay ve yakın civarındaki yerleşimler kuvvetli etkilenecektirler. Tesir uzaklıkla azalacaktır. Lakin, oluşacak sosyo-ekonomik hayattaki kesinti daha uzaklarda da, bilhassa İstanbul’da görülecektir. En son yaşanan 2025 Silivri zelzelesi sonrası yaşananlar bu durumun bir örneğidir” diyerek, Bursa’yı bekleyen sarsıntı tehlikesine dikkat çekti ve kelamlarını şöyle noktaladı:
“Gemlik civarında meydana gelen 1 Temmuz 2025 4 ila 4.5 sarsıntıları Türkiye’nin sarsıntı tehlikesi en yüksek fay zonu olan Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Orta Kol’u üzerinde oluşmuştu. Orta Kol, Pamukova, Mekece, İznik, Gemlik, Bandırma ve Biga çizgisinden geçerek Adalar Denizi’ne giriyor. Marmara Bölgesi içinde uzanan Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun başka kolları Kuzey ve Güney kollarıdır. İstanbul açıklarından, Marmara Denizi altından geçen Kuzey Kol zelzele potansiyeli açısından en tehlikeli olanıdır. Harita 1’den (yukarıda) de bu durum anlaşılıyor. Harita 1, Marmara Denizi ve yakın civarında Kuzey ve Orta kollar boyunca 24 yıl içinde büyüklüğü 5’ten büyük 10 zelzele oluştuğuna işaret ediyor. Yani yaklaşık 2 yılda bir büyüklüğü 5’ten büyük zelzele oluşuyor. Hasebiyle, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun uzanımı ve geçmiş depremselliği düşünüldüğünde 1 Temmuz 2025 Gemlik zelzeleleri, zelzele bilim açısından tek başlarına sıra dışı olarak değerlendirilebilecek bir durum değil.”
