Komşudaki sarsıntının ucu Anadolu’da! Ege alarm verdi: ‘Heyelanı hesaba katmak gerek’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Komşu Yunanistan, tıpkı ülkemiz üzere birkaç günde bir, küçük ve orta büyüklükte sarsıntıların hissedildiği noktalardan biri. Bu sarsıntılar fayların aktivitesini kaybetmediğini ve geçmişte olduğu üzere yıkıcı zelzelelerle gündeme geleceğini hatırlatsa da ne yazık ki yapı stoku zayıf noktalarda kaygıyı beraberinde getiriyor. 7 Haziran 2025 günü de bu yılın geride kalan 5 ayında olduğu üzere sarsıntı haberleri gündemi meşgul etti. Geçen şubat ayı, Santorini zelzeleleri ve bunun bir ‘deprem fırtınasına’ dönüşmesiyle başlamıştı. Mayıs ayı içinde ve haziranın başında ise Rodos ve Girit’teki 5’ten büyük sarsıntılar ülkemizden de hissedildi. Fakat dün yaşanan sarsıntının bunlardan bir farkı vardı. 23 Nisan günü İstanbul’un yüzleştiği 6.2’lik sarsıntısı üreten Kuzey Anadolu Fayı’nın (KAF), devamı ve son noktası 7 Haziran’daki 5.4’ü işaret ediyordu. Yani KAF, ülkemizi ve komşu Yunanistan’ı huzursuz edecek kadar etkindi. Peki lakin Athos’taki sarsıntının manası neydi? Neredeyse tekrar yazılan tsunami kuralları Athos’taki zelzele için ne diyordu? ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner ve Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen tüm detaylarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
ATHOS’UN SARSINTI GEÇMİŞİNDE NE VAR?
Yunanistan tıpkı Türkiye üzere sıklıkla büyük şiddette zelzelelere konut sahipliği yapar. Ortalama olarak her 2-3 günde bir orta yahut küçük şiddette zelzele hissedilir. Bu sarsıntıların birden fazla sığ olmasına karşın, kimileri can ve mal kaybına sebep olması nedeniyle ‘yıkıcı’ olarak nitelendirilebiliyor. Bu zelzeleler ortasında öne çıkanlar 1881 Sakız, 1953 Kefalonya, 1999 Atina zelzeleleri olsa da 7 Haziran’da 5.4 ile yüzleşen Athos’un sarsıntı konusunda yeri farklı. Çünkü Halkidikya ya da Üç Parmak diye isimlendirilen ve Yunanistan’nın kuzeyinde bulunan yarımadanın 3’üncü parmağında sarsıntı aktivitesi 7’den büyük sarsıntılarla kendini sık sık gösteriyor. Öyle ki 8 Kasım 1905 ve bunun 45 kilometre kuzeyinde, 3’üncü parmağın başlangıç noktasında 26 Eylül 1932’de meydana gelen sarsıntılar bunun en büyük örnekleri. 7.5 ve 7 büyüklüğündeki bu sarsıntıları 6 ve üzeri büyüklüklerde artçılar izlemişti. Takvimler 24 Mayıs 2014’ü gösterdiğinde ise Yunanistan ve Türkiye ortasında Ege Denizi’nin kuzeyinde bir sarsıntı meydana geldi. Büyüklüğü 6,9 olan bu zelzelenin şiddeti 8 olarak bildirilmişti. Türkiye’nin İmroz Adası’nda, Edirne ve Çanakkale kentlerinde ve Yunanistan’ın Lemnos Adası’nda önemli hasar kaydedilen bu sarsıntı 7 Haziran 2025 günü yaşanan sarsıntının yakın kuzeyindeydi. Peki lakin bundan sonra Athos’u ve etrafını ne bekliyor? Doç. Dr. Bülent Özmen şöyle anlattı:
“Gökçeada ve yakın civarı vakit zaman bu ve buna emsal büyüklükteki sarsıntılarla sarsılıyor. Hakikaten 24 Mayıs 2014’te 6.9 büyüklüğünde sarsıntı olmuştu. Buradaki zelzelelerin ana nedeni de Kuzey Anadolu Fay Zonu’dur. Yani bu, İstanbul’u da tehdit eden Saroz Körfezi’nden Ege Denizi içine dalan ve buradan Yunanistan’a yanlışsız uzanan Kuzey Anadolu Fayı üzerinde bu sarsıntı aktivitelerini izliyoruz. Gökçeada ve yakın civarı dalma batma zonunun uzağında olmasına karşın zelzele tehlikesi ve aktivitesi yüksek olan bir bölge. 7 civarında 7’yi biraz geçecek büyüklükte zelzeleleri üretme potansiyeline de sahip burası. Fakat 2014 yılında bu faylardan bir tanesi 6.9 büyüklüğündeki bir zelzeleyle kırılmış durumda. Kırılmayı bekleyen kısımlarında de buna misal büyüklükteki zelzeleleri bekleyebiliriz. Bu bölgede 7 civarında sarsıntıları, gerek fay sınırlarına baktığımız vakit gerekse de burada geçmiş yıllarda meydana gelen sarsıntı büyüklüklerine baktığımız vakit söyleyebiliriz.”
7’YE YAKIN BİR ZELZELEDE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?
30 Ekim 2020’de Sisam sarsıntısında, sarsıntının üst merkezine epeyce uzak olan İzmir, zelzeleden 117 can ve epeyce fazla mal kaybıyla çıkmıştı. Yunanistan’da ise 1 duvar yıkılmış ve 2 kişi hayatını yitirmişti. Yani Ege’deki depremler üzerinde kurulu kentin adresine bakmıyordu. Uzakta bile olsanız, sağlam olmayan bir yapıda sizi yakaladığında acı tablolar ortaya çıkabiliyordu. Dün yaşanan zelzele de geçmiş yıllarda daha büyük ölçekli yaşanmış ve Türkiye’yi de etkilemişti. Elbette sarsıntı, tekerrür eden bir tabiat olayıydı ve bir gün yine vurabilirdi. Bu nedenle Yunanistan’ın kara ya da deniz hududunda yaşanacak bir zelzelenin Türkiye’yi ne derece etkileyebileceği de değerliydi. Doç. Dr. Bülent Özmen Ege’nin depremselliğini ve bunun Türkiye’ye mümkün tesirlerini açıkladı.
“Ege’yi Çanakkale’den Manisa, Muğla’ya kadar indiğimiz vakit o bölgedeki bütün vilayetlerin sarsıntı tehlikesi epeyce yüksek. Buradaki vilayetler Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla’ya kadar inen Ege Denizi’ne kıyısı olan vilayetlerimiz, hem kendi vilayet sonları içinde karada olan fayların kırılmasıyla sarsıntı tehlikesi yaşayabilir hem de Ege Denizi’ndeki irili ufaklı çok sayıda fayın tehdidi altında kalabilir. Geçmişten günümüze yayınlanmış bütün zelzele tehlike haritalarında bu vilayetlerin tamamı daima 1. derece zelzele tehlikesi altında. Yani zelzele tehlikesi epey yüksek olan bölge olarak gösteriliyor. Hem bilim dünyasının hem de devletin, ilgili kurumların yayınlamış olduğu sarsıntı tehlike haritalarında da bu bölge daima yüksek olarak gösterilmiş. Lakin Türkiye’nin birçok yerinde olduğu üzere maalesef yapılarımız ona uygun bir halde yapılmamış. Hem kara hududunda hem Ege Denizi içinde olacak sarsıntılardan de maalesef bu bölge önemli halde etkilenebilir.” – Doç. Dr. Bülent Özmen
Peki 2025’te çok sefer zelzeleyle gündeme gelen Ege, eskisine nazaran daha mı çok sallanıyor? Doç. Dr. Özmen bu soruyu da şöyle yanıtladı:
“Bütün bunlar bölgede tektonik tansiyonun arttığını gösteren sarsıntılar ancak artışa bağlı olarak bölgede daha büyük bir sarsıntının ne vakit geleceğini söylemek de mümkün değil. İşte Santorini Adası’nda yaşandı, Girit civarında oluyor, artık kuzeye hakikat Gökçeada civarında oldu. Bunları birbiriyle ilişkilendirmek o kadar da kolay değil ancak ihtimal dahilinde olduğunu da söyleyebiliriz. Yani hem Türkiye açısından hem dünya açısından baktığımız vakit orta büyüklükte ve daha küçük zelzelelerin çok sık aralıklarla meydana geldiği bir bölge. 1900’den günümüze kadar baktığımız vakit Girit’ten Çanakkale’ye kadar uzandığımızda 7’den büyük zelzelenin çok sık aralıklarla meydana geldiğini görüyoruz. Münasebetiyle bu bakış açısıyla, tabiatın bu tektonik hareketlerin kayma suratına da bakıldığında, aktivitenin bu halde devam edeceğini de söyleyebiliriz ilerleyen yıllar içinde.”
DAĞ VAR VOLKAN YOK! TSUNAMİ’DE EGE’NİN KURALLARI NE?
Ege zelzeleleri deyince akla gelen en kıymetli noktalardan biri de tsunami tehlikesi! Zelzeleye müteakip yaşanan tsunamiler vakit zaman sarsıntıdan bile fazla insanın hayatına mal olabiliyor, tıpkı 2011’de Japonya’da olduğu üzere. Üstelik Ege de tsunami konusunda berbat şöhretini konuşturuyor. M.Ö. 1600’de Santorini büyük bir volkanik patlama, sarsıntı ve tsunamiyle yüzleşmişti. Lakin yaşananlar adanın çok daha uzaklarına kadar tesir etmiş ve bugün Türk toprakları olan Batı Anadolu’da bir afete sebep olmuştu. Öyle ki Çeşme’de tsunami nedeniyle hayatını kayneden bir adamın vücuduna ilişkin kemik kalıntıları yıllar sonra gün yüzüne çıkarılmıştı. O kadar geriye gitmeye gerek yok diyenler içinse Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, 1956’yı işaret ediyor. 1956’da yaşanan zelzele ve tsunami de Türkiye için hayli kıymetliydi. Ancak Prof. Dr. Yalçıner’in deprem ve tsunami için dikkat çektiği bir ayrıntı daha var: Volkanik aktivite! Prof. Dr. Yalçıner’e göre Ege’de büyük bir tsunami olması volkan patlamasına bağlı ve zelzele münasebetiyle yaşanan tsunamiler lokal ve az bir alanda tesirli. Dün 5.4’lük zelzelenin yaşandığı nokta için tsunaminin kuralları biraz daha farklı. Ayrıyeten çok sayıda volkanın bulunduğu Ege’de Athos sıradan bir dağ idi. Sığ sularda tsunaminin yaşanması daha muhtemel olsa da bu bölge için 6.7 olan taban tsunami yaratacak zelzele büyüklüğü daha fazlaydı. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, Ege ve Athos’un tsunami tehlikesini şöyle kıymetlendirdi:
“Depremin merkezi Gökçeada’nın 130 kilometre batısında. Burası KAF’ın bittiği yer, Ege Denizi’nin kuzeyinde derin suların olduğu yerde. İşte burası da en son nokta, en uzak nokta. Yani şu anda 7 Haziran sarsıntısını olağan bir zelzele olarak düşünüyorum. Rastgele bir şeyin habercisi olarak görmüyorum. Ege’de tsunami’nin tesirli olması için 7.5 ve üstünde bir zelzele olmalı. Örneğin Sumatra’da 9.3, Japonya’da 8.9 büyüklüğünde sarsıntılar var. Akdeniz bölgesinde en büyük zelzele 365 yılında yaşanmış. O da Girit’in güneydoğusunda olan bir sarsıntı ve büyüklüğünün 8.5 olduğu düşünülüyor. Ege Denizi içinde yer alan fayların, zelzele oluşturma potansiyeline bakıldığında 7’nin üstünde sarsıntılar var. Lakin ekseriyetle 7’nin altında oluyorlar. Onun için 5.4’ün tsunami oluşturmasını beklemiyoruz. Ege’nin tümünü kapsayacak biçimde olacak tsunami de Santorini üzere, Kolumbo üzere volkan patlamasıyla olabilir. Yani Ege’de büyük bir tsunami için volkan patlaması gerekir. Doğal o da o da sarsıntıya bağlı değil, volkan patlaması bağlı. En tesirli olan sismik tsunami 1956 yılında yaşandı ve güney Ege’de tesirli oldu. Bölgedeki faylar, 7.5’in üstünde zelzele üretecek üzere gözükmüyor.”
Bir tsunamide hasar gören Athos Limanı
1905’depreminden 115 yıl sonra yapılan bir araştırmada ise enteresan bulgulara rastlandı. Sarsıntı, bir su altı heyelanını ve bu da bir tsunamiyi beraberinde getirmiş olabilirdi. Üstelik bu Athos için de bir birinci değil. Yani Athos, hem 7’den büyük bir zelzeleyle hem de tsunamiyle daha evvel de yüzleşmiş olabilir. Çalışmada yer alan kimi bulgular ise tıpkı Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner’in Sisam için bahsettiği ‘lokal ve küçük tsunamiye’ benziyor. Yalçıner, kelamlarını şu halde noktaladı:
“1905 sarsıntısı için büyüklük-yoğunluk ilgilerinden hareketle, 7’ye muadil bir makrosismik büyüklük kestirim edildi. İncelenen kaynaklar, birinci defa güney Athos’ta zelzele tetiklemeli heyelanlar tarafından 3 metrelik bir süratle ilerleyen mahallî fakat güçlü bir tsunaminin üretildiğini ortaya koydu. 11 kişinin öldüğü kaydedildi. Hem heyelan hem de tsunami, denize giren büyük bir heyelan senaryosuyla sayısal olarak simüle edildi. Simülasyondan elde edilen bilgiler, tarihi tsunami açıklamalarıyla tutarlıydı. Az bilinen bir öbür tsunami, büyük 1585 sarsıntısıyla ilişkili olarak Athos’ta bildirildi. Athos’ta kapsamlı bir tehlike değerlendirmesinin sırf güçlü sarsıntıları değil, tıpkı vakitte heyelan ve tsunamiler üzere bağlantılı olayları da hesaba katması gerektiği sonucuna varıldı.”
