19 Mayıs’ta dikkat çekmişti! Anıtkabir Özel Defteri’ndeki sır: ‘5 saatte yazılıyor’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Her özel günde, Anıtkabir’e giden siyasalların tarihe not düştüğü sayfalarda büyüleyici yazılar görülüyor. Pek çok kişinin, altında imzası olan kişi tarafından yazıldığını sandığı bu sanatsal yazı sanatının ismi kaligrafi. Cumhurbaşkanları, başbakanlar, bakanlar ve milletvekillerinin altına imzasını attığı bu yazılarla süslenen Anıtkabir Özel Defteri’nde ise aslında yıllarca ustalıkla kaligrafi yapan sanatkarların emekleri var. Kaligrafi, Latin harflerinin, kesik uçlu kalemler ve mürekkep kullanılarak kağıt ve değişik malzemeler üzerine estetik bir halde işlenmesi olarak tanımlanıyor. Son olarak 19 Mayıs’ta Gençlik ve Spor Bakanı Osman Aşkın Bak tarafından imzalanan kaligrafik yazı, yıllardır ihtimamla süslenen defterin kaligrafları hakkında meraklı soruları beraberinde getirdi. Birileri saatlerce, büyük emeklerle, yılların kazandırdığı ustalığı o deftere döküyordu. Hayranlık uyandıran bu yazıların gerisindeki isimlerden Hattat, Kaligraf ve Kültür Bakanlığı jürilerinden Fahri Deniz, eski başbakan Binali Yıldırım’dan bugünkü Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un imzasıyla tamamlanan yazılarının öyküsünü ve sırrını Milliyet.com.tr’ye anlattı.
ANITKABİR ÖZEL DEFTERİ’NDE HARFLERİN DANSI
Uzun ve tahminen de Türkiye’nin en özel yolundan, Aslanlı Yol’dan yürüyüp Anıtkabir’e, Mustafa Kemal Atatürk’ün ebedi istirahatgâhına ulaşmadan evvel, Misak-ı Ulusal kulesi ziyaretçileri karşılar. Burada politikler ve kıymetli konuklar Anıtkabir Özel Defteri’ni imzalar. O defterde ölümsüzleşen kelamlar, hoş yazı sanatı olan kaligrafiyle beden bulur. Pek çok kişinin, siyasalların kendi elleriyle yazdıklarını sandığı yazılar da olsa bunlar aslında usta ellerin, yıllarca emek verdikleri kaleminden dökülür. Yani işin perde gerisinde, tahminen de mutfağında ustalıkla icra edilen bir sanat yatar. Kaligraf Fahri Deniz de yıllarca Anıtkabir’deki sayfaları süsleyen, özel davetiyeleri yazan isimlerden biri. Üstelik harflerin süper dansının mimarlarından olan Deniz’in anlattığına nazaran hoş bir kaligrafi için harcanan vakit hiç de az değil! Peki fakat bu hoş yazılar nasıl yazılıyor, ne kadar müddette o deftere işleniyor? Yıllarca Çankaya Köşkü’nde yazılan Anıtkabir Özel Defteri’nin öyküsünü Fahri Deniz şöyle anlattı:
“İlk evvel kalem nasıl tutulur bunu öğreniriz. Kaligrafi hakkında genel bilgiler alırız. Sonra ‘foundational hand’ harflerine, yani temele geçiyoruz. Sonra italik harfler ve ‘copperplate foundation’ üzere evrelere geçeriz. Bu halde devam ediyoruz. Bunları öğrenip ustalaştıktan sonra yazı metni uzunsa 4 ila 5 saatimizi alıyor. Çizgi, kutucuk ya da noktasız defterde ise düzgün yazmak için sayfanın altına çizgili kâğıt koyuyoruz. Bize daha evvel verilen metni deftere yazıyoruz ve politikler de o özel günde gelip imzalıyor.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Fahri Deniz
‘BAŞBAKANLIKLA DÜKKÂNI KAPATTIM’
Siyasilerin Anıtkabir Özel Defteri’nde tarihe not düştükleri satırlar, büyük emeklerle yazılıyordu. Saatler süren kaligrafi, Fahri Deniz’in kaleminde ölümsüzlük kazanmıştı. Öyle ki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın şimdi başbakan olduğu devirde kendisinin kelamını yazdığı kalem de, Erdoğan’ın özel ilgisi sonucu Fahri Deniz tarafından Erdoğan’a verilmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Binali Yıldırım’a ve son olarak Murat Kurum’a pek çok siyasalın cümlelerini kâğıda ilmek ilmek işlemiş, onlarca özel davetliye giden zarflar üzerine isimler Fahri Deniz’in kaleminden dökülmüştü. 9 Temmuz 2018’de Başbakanlık makamı kaldırılana kadar da Binali Yıldırım’la çalışan Deniz, 30 yıldır icra ettiği bu sanatta, “Dükkânı Binali Yıldırım’la kapattım” diyerek vazifelerini anlattı:
“30 yıldır bu işi yapıyorum. Daha evvel Başbakanlık Özel Kalemi’nde çalıştım. 2013’ten 2018’e kadar, Başbakanlık kapılarını kapatana kadar oradaydım. Sonra Çevre Bakanlığı Özel Kalemi’ne geçtim. Bir 5 sene de orada çalıştım. Bakanın yazı işlerine baktım. Başbakanlık’ta ne yaptım? Masa isimlikleri, toplantı isimlikleri, başbakanın fotoğrafı üzerine armağan edilecek bireylerin isimlerini yazıyordum. Şu anda da Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nda teknisyen olarak misyon yapıyorum. 2018’e kadar Binali Yıldırım’la çalıştık. Sayın Başbakanımız Binali Yıldırım’la da başbakanlıkta dükkânı kapattık.”
Binali Yıldırım ve Fahri Deniz
‘USTALARIN SAYISI 100’Ü GEÇMEZ’
Her ne kadar birbirine benzese de aslında sınır ve kaligrafi, ustalık isteyen farklı sanatlardır. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle bilgisayarlarla yapılan kimi ‘hat’ yazıları, ustaları tarafından bu sanatın tarihine ve özelliğine bir ihanet üzere görülüyor ve bu özel yazı sanatlarının yaşatılması gerektiği vurgulanıyor. Fakat bu sanatta ustalaşmak için uzun müddet eğitim ve emek kaide. Hattat ve Kaligraf Fahri Deniz de sınır ve kaligrafiye başlama öyküsünü, “Ben teknik ressam ve topografım. Haritacıyım yani. 21’inci yüzyılda bilgisayar yaygınlaşınca o periyotta düşündüm, ‘Bilgisayarın yapamayacağı ne iş var?’ diye. Sonra çizgi sanatına başladım. Bunu günümüzde bilgisayarda yapanlar var, bu ahlâki bir durum değil. Elle çizilmesi lazım, elle yapılması lazım. Yani ‘Bilgisayarın yapamayacağı iş olarak ne var?’ diye düşünüp bulduğum çizgi sanatını öğrenmek istedim ve 1995 yılında Kültür Bakanlığı’nı aradım. “Hat sanatıyla ilgili bir hoca arıyorum, yardımcı olur musunuz?’ dedim. Bana bir telefon numarası verdiler. Ankara’da Kadir Sakoğlu Hoca’dan 7-8 sene hat dersi aldım. Daha sonra Kadir Hoca bana, “Fahri sana öğreteceklerim bitti. İstersen İstanbul’a Davut Hoca’nın yanına gidelim” dedi. O da İstanbul’da ustalardandır. 1 sene de onun yanına gidip gelerek öğrendim” diye anlattı. Uzun bir eğitimin akabinde yıllarca emek verilerek kazanılan ustalık değer biçilmezdi. Üstelik ustaların sayısı bu kadar azken! Peki bu hoş yazı sanatını sürdüren kaç usta var? Fahri Deniz, bu soruyu da yanıtlayarak kelamlarını noktaladı:
“Hat sanatında icazet almak gerekiyor. Bunu üç hattatın imzalaması gerekiyor. İcazetli olarak Türkiye’nin genelinde 700 ila 800 hattat var. Lakin bu işi gerçek manada yapan 100’ü geçmiyor. Her hattat da kaligrafi yapamıyor. Çizgi sanatı Arap alfabesiyle, Arapça harflerle yapılıyor. Kaligrafi ise Latin alfabesiyle yapılıyor.”
Fahri Deniz, kaligrafi sanatını, İngiltere’de ortaya çıkan Copperplate (Gölge Yazı) ismi verilen özel bir kalemle icra ediyor. Bu kalemin en dikkat cazibeli özelliği, dünya genelinde sadece çok az sayıda kişi tarafından kullanılabiliyor olması. Ucu mürekkeple temas ettiğinde esnek yapısı sayesinde açılan bu kalem, yazım sırasında tekrar kapanarak ince, şık ve estetik bir çizgi oluşturuyor. Deniz’in aktardığına nazaran, dünya üzerinde bu özel kalemle yazı yazabilen yaklaşık 20 kişi bulunuyor.
