‘Deprem kahini’ bu defa haklı mı? Tehlikeli sessizlik: Türkiye’nin altında ve hepsi meyyit

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – ‘Deprem kâhini’ diye tanınan Frank Hoogerbeets vakit zaman bilimsel yaklaşımdan uzak ve uç açıklamalarla gündeme geliyor. Pek çok açıklamasında bilinenlerin aksini tabir eden ‘kâhin’, 6 Şubat Depremleri’nden 3 gün evvel bölgenin 7.5’le sarsılacağını iddia ettiğinde de, sarsıntılar yaşanana kadar bu herkes için uçuk bir varsayımdı. Ancak yaşananlar bunun katbekat fazlasıydı. Hoogerbeets vakit zaman hakikat açıklamalar ya da tutan varsayımlar yapsa da bunların muteber bir desteği yoktu. Yani aya ve yıldızlara bakarak sarsıntı iddiası yapmak yalnızca ‘tesadüfler’ üzerine sonuçlar verebilirdi. Hoogerbeets son açıklamasında da dikkat cazibeli bir tabir kullanmıştı. Ona nazaran ‘Türkiye’de meyyit fay yoktu!’ İstanbul ise büyüklüğü 7.6’ya varacak bir zelzelesi bekliyordu. Pekala lakin binlerce yıldır hiç sarsıntı üretmemiş ve sarsıntı üretmesi beklenmeyen faylara ne demeliydi? Ya da hiç sarsıntı üretmeden bir anda kırılacak faylar olabilir miydi? Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi,  Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen, Hoogerbeets’in Türkiye’deki faylarla ilgili sözlerini ve kilitli olan fayların ‘tehlikeli sessizliğini’ Milliyet.com.tr’ye anlattı.

TÜRKİYE’NİN ALTI MEYYİT FAYLARLA DOLU!

MTA’nın ‘Diri Fay Haritası’na bakarak bile Türkiye’nin her noktasında zelzele üretme potansiyeline sahip faylar olduğu açıkça görülüyor. Frank Hoogerbeets’in “Türkiye’de ‘ölü fay’ diye bir şey yoktur. Arap ve Avrasya levhaları ortasında sıkışan Anadolu mikro levhası, daima olarak Ege Denizi istikametine yanlışsız hareket eder. Bu nedenle her vakit makul düzeyde stres altındadır” sözleri her yerin sarsıntı tehlikesini anlatmak konusunda gerçek olsa da, ‘ölü fay’ olmadığı gerçek değildi. Çünkü bilhassa Akdeniz, yani Muğla ve Antalya başta olmak üzere pek çok kentin altını örümcek ağı üzere saran meyyit faylar vardı. Türkiye’yi çevreleyen hudut çizgisi üzerindeki her kent, geçmişte sarsıntı üretmiş lakin şu an etkin olmayan fayların üzerine kurulmuştu. Her ne kadar etkin olmasa da bu faylar da haritalanmış ve bilim dünyasına sunulmuştu. Doç. Dr. Bülent Özmen konuya ait açıklamasında, Hoogerbeets’in ‘Ölü fay yoktur’ çıkışının yanlış olduğunu şu sözlerle anlattı:

MTA’nın Canlı Fay Haritası

‘KİLİTLİ FAYLAR UZUN MÜDDET SESSİZLİK KALABİLİR’

6.2’lik İstanbul zelzelesinden sonra pek çok tartışma yaşanmış ve kilitli faylarla meyyit fayların yerleri merak konusu olmuştu. Sismik sessizlik içinde olan yani rastgele bir zelzele üretmeyen faylar tahminen de meyyit değil kilitli olabilir. Peki ancak bu nasıl anlaşılır? Ölü fay niteliği kazanan fayların özellikleri nelerdir? Doç. Dr. Bülent Özmen bunu, “Son on bin yılda en az bir defa hareket etmiş ve yüzey kırığı oluşturmuş ve gelecekte de yüzey faylanması oluşturma potansiyeline sahip olan faylar canlı fay yahut etkin fay olarak isimlendiriliyor. Meyyit fay ise varlığı bilinen, ancak 2 milyon yıl içinde hiç hareket etmemiş ve zelzele oluşturmamış faylara denir. Yani meyyit fay, uzun jeolojik vakit süreci içinde kırılmış ama 2 milyon yıl içinde kırılmamış faya deniyor” diye açıklıyor. Eğer büyük bir zelzelenin akabinde 2 milyon yıllık sessizlik sürecinin birinci yıllarını yaşayan bir fay varsa ‘ölü fay’ niteliği kazanması için önünde uzun yıllar var demektir. Yani tıpkı bir sarsıntının öncü olup olmadığını büyük bir zelzele olmadan bilemediğimiz üzere, meyyit fayları da son ürettikleri zelzeleden en az 2 milyon yıl sonra tanıyoruz. Peki ya kilitli faylar?

Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde yer bilimleri doçenti olan Sylvain Barbot, 6 Şubat Depremleri’nden sonra yaptığı açıklamada meyyit olduğunu sandıkları fayın 2’nci sarsıntısı ürettiğini, “Uzak geçmişte etkin olan ve zelzele yaratamayan inaktif bir fay olduğunu düşünürdük, fakat yanılmışız” sözleriyle anlatmıştı. Yani faylar uzun mühlet zelzele üretmese de etkin olabilirdi. 1995’te 10 binden fazla kişiyi hayattan koparan Kobe Sarsıntısı de Japon araştırmacıların dikkatini bu istikamete çekmişti. Çünkü 18 Ocak ile 31 Aralık 1995 ortasında ülke çapındaki GPS’lerin kaydettiği temel çizgi değişikliklerinin zıt tahlili, fayın varlığını kısmen gösteriyor ve bu zelzelenin bölgede evvelce var olan bir fayın yine etkinleşmesiyle olabileceğini düşündürüyordu. Çıkarılan fay düzleminde derinlikte neredeyse hiç zelzelenin (ML>2.0) meydana gelmemesi, fay aktivitesinin büyük ölçüde asismik olduğunu düşündürmüştü. Ancak bu Kobe Depremi’yle doğruluğunu yitirmişti. Kilitli faylar da uzun müddet sessiz kalabilir ve sonunda kırılabilirdi. Doç. Dr. Bülent Özmen bunu şöyle açıklıyor:

HOOGBERTS’İN 7.6’SI NE KADAR GERÇEK?

Deprem konusunda vakit zaman yaptığı açıklamalarla gündeme gelen Frank Hoogerbeets’in İstanbul için de söyleyecekleri vardı. ‘Deprem kâhini’ olarak da bilinen Hoogerbeets, pek çok uzmanın tartışma konusu olan muhtemel İstanbul zelzelesinin büyüklüğünü 7.6’ya kadar varabileceği tarafında değerlendirmişti. “Türkiye’nin batısında meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki sarsıntı, Marmara Denizi’nde, 12 km derinlikte gerçekleşti. Bu bölge, 1509 yılında İstanbul’un doğusunda meydana gelen 7.2 ve 1766 yılında batısında meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar üzere 7.0-7.6 aralığında zelzeleler üretebilecek potansiyele sahiptir. Bugünkü zelzele güçlüydü ve artçı sarsıntılar yaşanabilir” kelamlarıyla İstanbul’a dikkat çeken ‘deprem kâhininin’ açıklamalarını Doç. Dr. Bülent Özmen yorumladı.

Doç. Dr. Özmen, “Marmara Denizi ile ilgili çok sayıda çalışma var. Marmara Denizi içindeki faal faylar haritalanmış durumda. Geçmişte Marmara Denizi içinde çok sayıda yıkıcı zelzelenin meydana geldiği de birçok çalışmayla ortaya çıkarıldı. Marmara Denizi içinde faal fay haritalarına, bu fayların cinsine, uzunluğuna ve geçmişte üretmiş olduğu sarsıntı büyüklüklerine bakarak 7’den büyük sarsıntı üretme potansiyeli olduğu, hatta en makus senaryoya nazaran bunun 7.6 büyüklüğüne kadar çıkabileceği birçok çalışmayla ortaya çıkarıldı. Hoogberts de bu çalışmalara bakarak İstanbul’da 7.6’ya kadar zelzele olabileceğini söylemiş olabilir. Adalar Fayı da MTA tarafından yayınlanan Türkiye Canlı Fay Haritası’nda faal bir fay olarak gösterilmiştir. Bu fay üzerinde vakit zaman meydana gelen zelzeleler de fayın faal olduğunu gösteriyor. MTA tarafından yapılan haritanın yanında çok sayıda bilimsel çalışmada da Adalar Fayı’nın aktif/diri fay olduğu ortaya konuldu” diyerek kelamlarını noktaladı.