‘Perili bir kent İstanbul, tuhaflığı ondan’

Ümran Avcı – Muharrir, çizer ve mimar Ertuğ Uçar, kurgu ile gerçeğin iç içe geçtiği hikayelerini “İstanbulin”de bir ortaya getirdi. Muharrir, ‘insanların gündelik bir iş olarak kıta değiştirdikleri’ bu efsunlu kent üzerine yazdıklarını kendi kaleminden çıkma eskizleriyle süslüyor. Böylelikle bir İstanbul belgeseli izletiyor âdeta. Hikaye ve denemeleri okurken isimleri diğer bir uygarlıktan kalmış İstanbul sokaklarını arşınlıyoruz müellifle birlikte. Yüzlerce yıl evvel geçip gidenlerin izlerini sürüyoruz. İstanbul’un inşai karışıklığı eşliğinde balıkçı köylerini dolaşıyor, oradan Pera’ya geçiyoruz. Aşiyan’a gidip evvel Orhan Veli’nin, akabinde İlhan İrem’in mezarını ziyaret ediyoruz… Uçar’ın ‘İstanbul’un endemik canlıları’ diye tanımladığı yalıların önünden geçiyoruz sonra. Artık olmayan kayıkhaneleri, yalılara et, süt taşıyan kayıkları hayal ediyoruz… Ertuğ Uçar, İstanbul’a dair güzele giden şeyleri nitelemek için kullandığı “İstanbulin” ismi altında kentin haritasını çıkarıyor. İstanbulin şeyleri anlatırken de bu canım kenti tanıyıp anlamaya ve ona kulak vermeye davet ediyor nazikçe… 

■ İstanbul için bir harita var mı aklınızda. Yani İstanbul neresi? 

İstanbul metropolünün bir ucu İzmit Körfezi’nin derinlerine başka ucu Trakya’nın ortalarına erişmiş. Yönetenlerin bile sonlarını belirleyemeyeceği biçimsiz bir organizma. Yürümeyi bırakın, arabayla bile keşfetmek, anlamak kolay değil. Ben “İstanbulin”de içinde dolaştığım kentin sonlarını şöyle çiziyorum. Tarihi Yarımada, Galata ve sonra Boğaz boyunca her iki tarafta Karadeniz’e dek uzanan kıyı kenti olarak İstanbul. Yani denizle duyusal münasebetinizin devam ettiği her yer. Vapur düdüğünü duyuyor, esintide hafif bir deniz kokusu alıyor, gökyüzünde süzülen martıları görüyorsanız tanım ettiğim İstanbul’dasınız demektir. 

■ ‘Kilise’ başlıklı yazınızda, “Hiçbir stant İstanbul’un kendisinden daha tuhaf, değişik, yaratıcı olamaz üzere geliyor” diyorsunuz…

Kilise yazısında bahsettiğim sokak, Mirimiran Sokak. Dolapdere’de. İstanbul’un katmanlaşmasının, hoşluk ve çirkinliğinin, yaratıcılığının, beşerler ortasındaki bağların, tuhaf yapılaşmasının ve kendine has kent iktisadının izlenebileceği bir ekran üzere. Çok kıymetli ve zevk aldığım bir sergiden çıkmıştım bu sokaktan birinci geçtiğimde. Zira Arter’in çabucak ardı. Bu cümle o anda yerleşti ağzıma: Evet, hiçbir stant İstanbul’dan daha yaratıcı olamaz. Sokakta bir Rum Ortodoks Kilisesi, sağında solunda o periyodu yansıtan harabe hâlinde öbür yapılar, eski yıkık bir benzinlik, geriye hakikat merdivenli sokak serileri uzunluğu birbirinin üstüne tırmanan meskenler. Hepsi eklene eklene büyümüş, mantarlar üzere etrafa yayılmışlar, neresi orjinal asla bulunamaz. Sokak uzunluğu her dükkân depo ve boşluğa yerleşmiş, kentin atık depoları. Buradaki atölyelerde imal edilen tuhaf araçlarıyla Taksim, Cihangir, Şişli doruklarında topladıkları çöpleri ayrıştırmaya getiren gençler. Süratle geçseniz alelade bir sokak. Lakin durup burada neler dönüyor anlamaya çalışırsanız, kentin her sokağı üzere söyleyecekleri çok. 

■ İnsanların yaşadığı kenti tanımadığını görüyoruz yazılarınızı okurken. İstanbul’un içinde fakat kente yabancı yaşıyoruz sanki…

Çağımızda kimsenin sabrı yok. Çarçabuk öğrenelim, okurken dinleyelim, toplantı yaparken otomobil sürelim istiyoruz. Münasebetiyle çeşitler kısa. Üç günde Barselona, bir gecede Eskişehir. Rehber kitaplar natürel ki bir metot kentleri tanımak için. Lakin tek boyutlu. Kentleri kıymetli yapılardan oluşmuş bir kütle olarak resmediyorlar. Mescitler, çeşme, hamam ve saraylar, parklar, sütunlar, yalılar ve kiliseler. Haritalarda bunlar numaralandırılıyor; biz de sırayla bu binaları gezip görüyoruz. Aklımızdan uçup gidecek tarihleri ve sultanları dinliyoruz. Bunların ehemmiyetini olağan ki yadsımıyorum lakin bilhassa İstanbul üzere bir kentte kentin dokusunda devam eden enerjik, asimetrik ve sürprizli gündelik hayata şahit olmak en az bu anıtlar kadar değerli. Yapılar donanımsa, hayat da yazılım. Kentin farklı mahallelerinde dolaşmayı öneririm. Bu semtler, Boğaz kıyısındaki köyler, sırtlardaki gecekondu mahalleleri birebir üzere görünüyor lakin hepsi öbür dünyalar. 

‘Önce çizdim sonra yazdım’

■ “İstanbul bir ölüler şehri” diyorsunuz. Akabinde da “Hepimiz perili binalarda oturuyoruz” diye ekliyorsunuz.

İstanbul’un ölüler nüfusunu kimse iddia edemez. Fakat yaşayan nüfusu geçtiği açık. Tarihi haritalardan öğreniyoruz ki bugün Galata’da bu röportajı yaptığımız ofis, Gümüşsuyu’nda, Şişli’de apartmanlar hepsi mezarlıkların üzerine inşa edilmiş. Yerin altı bu kentten geçip gidenlerin vücutlarıyla dolu. Metro kazılarında, onarım çalışmalarında neresi kazılsa kemik çıkıyor. Perili bir kent burası. Tuhaflığı ondan. 

■ Öykülere, denemelere eşlik eden eskizlerden bahsetmezsek olmaz…

Önce eskizler vardı. 10 yıldan fazladır çiziyorum. İki-üç sene önceydi. Defterleri önüme koyup eskizlere bakarken şu soruyu sordum kendime. ‘Bu çizimlerin ortak yanı ne? Kentte neden şu değersiz üzere görünen köşeyi, şu ağacı yahut bu sıradan görünen görüntüyü çizmişim?’ Karşılığı bu kitap oldu. İstanbulin şeylerdi çizdiklerim. Kenti ören dokuyu bu sokak, yokuş ve çıkmazları, park, mezarlık ve kaldırımları tekrar dolaştım sonra. Bu defa yazmak için. Önüme çıkanları, hoşlukları ve nahoşlukları, kedileri ve insanları, ağaçları ve mezar taşlarını birbirinden ayırmadan oldukları üzere anlatmaya çalıştım. Evvel çizdim sonra yazdım çoklukla. Ortada aykırısı de olmuştur natürel. Lakin artık hepsi, eskizle yazı ve gerçekle kurgu, bu kitapta birbirine karıştı gitti.