Et ve su sıkı markajda! Fiyat uyanıklarına göz açtırılmayacak

Duygu Erdoğan / İSTANBUL – Piyasada yüksek fiyat hareketliliği olan et ve su pazarını Ticaret Bakanlığı sıkı takibe aldı. Son olarak Rekabet Kurulu, Erikli Su’ya 21.1 milyon lira, Pınar Su’ya ise yaklaşık 4.9 milyon lira idari para cezası kesilmesini kararlaştırdı. Kelam konusu şirketlerin geleceğe yönelik satış fiyatları üzere rekabeti kısıtlayıcı bilgi değişimi gerçekleştirerek Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’u ihlal ettikleri teziyle yürütülen soruşturma tamamlandı. 

Kırmızı ette ise bilhassa Ramazan ayı öncesinde piyasaya uygun fiyatlı et sağlanmasına karşın saptanan usulsüz fiyat artışlarına yönelik yaptırımlar akabinde Kurban Bayramı öncesinde de piyasanın işleyişinin bozulmaması ismine alanda takımlar denetimlerine devam ediyor. Bir öbür yandan Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yerli üretimi artıracak besilik hayvan temini çalışmaları sürüyor.

Su fiyatı nasıl artıyor?

Uzun müddettir piyasada başta damacana su olmak üzere tüm markalı su fiyatlarındaki süratli yükseliş ve anlık fiyat hareketleri tartışma konusu oluyor. Markaya ve hatta ilçelere nazaran fiyat farkları görülen 19 litrelik damacana su fiyatları 104 liradan 195 liraya kadar çıkıyor. Cam damacanada ise 150 liradan 230 liraya kadar fiyat var. 5 litre pet şişe su fiyatları ise 23 liradan 41 liraya kadar seçenekler var. 

Ambalajlı Su üreticileri Derneği (SUDER) Başkanı Yaşabey Kalebaşı, rekabeti bozacak bilgi paylaşımı nedeniyle ceza kesilen markalarda yaşanan olayın spesifik olduğunu belirtirken, epeyce ağır bir marka ağına sahip su kesiminde monopolleşme ya da gibisi bir hareketin mümkün olamayacağını söyledi. Kalebaşı, “Sağlık Bakanlığı’na kayıtlı üretim yapan 390 marka var. Avrupa geneline bakınca da bizdeki fiyatlar rekabetçi” dedi. Gündemde bilhassa damacana su fiyatlarındaki süratli değişime yönelik de konuşan Kalebaşı, “Bir çalışan günde ortalama 40 damacana taşır. Maaşı ise 30-40 bin liradır. 10 bin lira da aracın yakıtıdır. Yani yalnızca dağıtım maliyeti 45-50 lira. Suyun bayilere iletilmesi maliyeti de 25-30 lira. Buna bayi marjı ve öteki masraflar eklenmeden bile yalnızca taşıma/ulaşım buraya çıkıyor. Hizmet bedeli hayli yüksek” dedi.

Et üretimi azalıyor

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, 2023 yılında 2 milyon 384 bin 47 ton olan kırmızı et üretimi, 2024 yılında yüzde 11.7 azalarak 2 milyon 105 bin 895 ton olarak kestirim edildi. Bu kapsamda bir evvelki yıla nazaran sığır eti üretimi yüzde 11.2 azalarak 1 milyon 483 bin 42 ton, koyun eti üretimi yüzde 10.5 azalarak 509 bin 539 ton oldu. Bu nedenle son üç yılın en düşük üretimi kaydedildi. 

Mevcutta dana kıymalık et 590 lira ile 630 lira ortasında; dana kuşbaşı 680/730 lira ortasında satılıyor. Kuzu eserlerinde ise 850 liradan başlayan fiyat 1200 lirayı aşıyor.

‘İthalatı bitirmeliyiz’

Türkiye Kasaplar, Besiciler Et ve Et Eserleri Esnaf ve Sanatkarları Federasyonu Başkanı Osman Yardımcı, et üretimindeki azalmayı anlamak için bilhassa çiğ süt fiyatlarını işaret etti. Yardımcı, “Anaç hayvan yani inekler son birkaç yıldır çiğ süt fiyatlarının epey düşük seyretmesinden ötürü kesildi. Bu azalış bilgilere fakat vakitle yansıyor. Bir üretici şayet hayvancılığı bırakırsa onu döndürmenin imkanı yoktur, zira çok zordur. Yine tarlaya ekime başlamak ile tekrar ahıra girmek tıpkı şey değil” tabirlerini kullandı. 

Çiğ süt üretim istatistiklerine bakıldığında inek sütü üretimi de yüzde 5.4 azaldı. Ocak ayından bu yana çiğ süt için üreticiye 17.5 lira veriliyor. Meğer maliyetin 21 lira düzeyine geldiği söz ediliyor. Osman Yardımcı, “Bakanlığa ‘sektör 15 lira versin, devlet de 10 lira vererek desteklesin’ demiştik. Bu türlü olsaydı artık üretim rekorumuz vardı. Üretmeden tüketmek mümkün değil. Örneğin normalda yalnızca 300 bin buzağı anne karnında ölürdü. Türk veterinerler aşı geliştirdi ve 200 binini yaşattı. Bakın bu bizi ithalattan kurtaracak bir yeterliliktir. Bunun üzere ithalatı bitirecek sistemler üzerinde çalışmalıyız. Besici dayanakları var lakin keşke yem fiyatı, maliyet artmasa da takviye de olmasa. Hayvancılık çok sıkıntı. Geriye dönüş sıkıntı. İvedilikle bu alanı toparlamalıyız” diye konuştu.

‘Kurbanlıkta sorun yok’

Osman Yardımcı, küçükbaş ve büyükbaş hayvan varlığında bir sorun olmadığına vurgu yaparken, “Kurban Bayramı için hazırız. Hayvan varlığımız hayli yeterli durumda. Tek telaşımız spekülatörler. Parayı ülkesinden daha çok seven bu tüccarların bir hareketi bile piyasayı üst taşıyor. Şu anda stabil giden şartları bakanlıklar da daima kontrolle müdafaaya çalışıyor” dedi.