Çiftçi yaş ortalaması yükseldi! Gençler tarımdan kaçıyor, çiftçiler yaşlanıyor; besin arz güvenliği tehlikede

Duygu Erdoğan / İSTANBUL – Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, kırsalda çiftçilerin yaş ortalamasının 59’a çıktığını açıkladı. Yaşlanan nüfus ve gençlerin tarımdan kopmasının besin arz güvenliğinde çok önemli bir sorunu işaret ettiğini belirten Bayraktar, gençleri tekrar tarıma döndürecek programların acil biçimde hayata geçirilmesi gerektiğini söyledi. Türkiye, görece tarımda öteki ülkelere nazaran daha genç bir 

çalışan nüfusuna sahip iken son yıllarda süratli bir yaşlanma kelam konusu. Bu sorunun ardındaki temel etken ise gençlerin aşikâr bir devir akabinde köylerinden ayrılarak büyük kentlerde yaşama isteği olarak görülüyor. 

Tarımda çalışan nüfusun yaş ortalamasının her yıl kritik formda arttığına dikkat çeken Bayraktar, “Üreticilerimizin yüzde 82’sini erkek, yüzde 18’ini ise bayanlarımız oluşturuyor. 2024 yılı prestijiyle çiftçilerimizin yaş ortalaması 59’a yükseldi. Ülkemizdeki erkek çiftçilerin yaş ortalaması 58, bayan çiftçilerin yaş ortalaması ise 61’dir. Üreticilerimizin yüzde 35’i 65 yaşın üzerindeyken, yüzde 35’i ise 50-64 yaş aralığındadır. 18-32 yaş ortası genç çiftçilerimizin oranı ise yalnızca yüzde 5’tir.

Bu durum, gençlerimizin tarımdan ve kırsal hayattan süratle uzaklaştığını gösteriyor” değerlendirmesinde bulundu. 

‘Ürün deseni değişiyor’

Yaş kaynaklı olarak ziraî iş gücünün azalmasını üretimdeki en büyük risk olarak gösteren Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Soylu, halihazırda bitkisel ve hayvansal üretimde en çok yabancı çalışanların çalıştığını, lakin bunun bir tahlil olmadığını söyledi. Soylu, “Hayvancılık üzere çok zahmetli işlerde kayıp daha büyük ve telafisi de güç. Küçük ailelerin bunu sürdürmesi epey güç hale geldi. Teşvikler ‘hayvan temini’ dışında farklı toplumsal alanlara da yönlendirilmeli” dedi.

Şehirlerde hayat pahalılığının daha bariz hale geldiği bu periyodun gençlerin köylere göç etmesi konusunda ‘fırsat’ olarak değerlendirilebileceğini anlatan Soylu, “Aksi durumda bitki deseni bile süratle değişir. Çiftçiler teknolojinin verdiği imkanlarla daha az iş gücü olan bitkilerin ekimine yöneliyor. Bu, ülkemiz için gelecekte daha farklı meseleleri beraberinde getirecek” diye konuştu.

Nüfus azalıyor

Türkiye’de ikamet eden nüfus, 31 Aralık 2024 tarihi prestijiyle bir evvelki yıla nazaran 292 bin 567 kişi artarak 85 milyon 664 bin 944 kişi oldu. Bu devirde belde ve köylerde yaşayanların oranı yüzde 7’den yüzde 6.6’ya düştü. 2024 yılında nüfus içinde belde ve köylerde yaşayanların toplam sayısı 5 milyon 658 bin olarak ölçüldü. Bu sayı 2023 yılında ise 5 milyon 973 bindi. Bölgelerde bir yıldaki göç, vefat ve bağlı kayıpların oranı 315 bin kişi oldu. Bu yüksek orandaki en kıymetli hisse, üretimde artan problemler ve bölgelerde eğitim, sıhhat ve toplumsal ömür alanlarının varlığındaki azalmalar olarak gösteriliyor. 10 yıl evvel 2014’te ise bölgelerdeki toplam nüfus 6 milyon 410 bin kişi idi. 10 yıllık kayıp ise 750 bin kişinin üzerine çıktı.

Tüm dünyada tarımda çalışan nüfus yaşlanırken, genç çiftçi sayısı giderek azalıyor. Bilhassa gelişmiş ülkelerde, çiftçilerin üçte birinin 65 yaşın üzerinde olduğu hesaplanıyor. Avrupa ve ABD’nin de benzeri tehlikede olduğu ve buna yönelik sistemlerin hayata geçirilmeye başladığı söz ediliyor.

GENÇLER NEDEN ÇİFTÇİ OLMUYOR?

Dünyada pek çok ülkenin sorunu haline gelen ‘gençlerin tarımdan uzaklaşması’, uzmanlar tarafından şu nedenlerle açıklanıyor: “Çiftçilik birçok iş koluna nazaran daha oynak ve daha fazla kırılgan. Piyasa fiyatları kısa mühlet zarfında değişebilir ve bir hava tehlikesi birkaç saat içinde hasadı ve tüm planlarınızı bir anda rafa kaldırabilir. Öteki mesleklerde, maaşlar pazarlıkla üst çekilebilir, satış fiyatı belirlenebilir; çalışma şartları isteğinize nazaran şekillenebilir ve gelecekle ilgili öngörülerde bulunulabilir. Tarım alanında ise eseri hasat edip satana kadar gelirin ne olacağını bilememek, yani işin yalnızca size ve çalışanlarınızın performansına bağlı olmaması değerli problemlerin başında geliyor. İklim krizi, su kısıtı ve maliyetlerdeki yükselişler de bu alana ilginin azalmasına yol açıyor.”

Sosyal yapıya dikkat çekildi

Genç nüfus için bahsin uzmanlarının teşvik teklifleri ise şöyle:

■ Tüm köylerde toplumsal altyapı kurulmalı. İnternet ve irtibat imkanları, okul ve sıhhat imkanları ulaştırılmalı.

■ Köyde yaşamak avantajlı hale gelmeli. Çeşitli vergi avantajları sağlanmalı.

■ Tarımın algısının uygunlaştırılması, ilkokuldan itibaren derslerde öne çıkarılmalı.

■ Tarımda çalışacak gençlerin SGK primleri devlet tarafından karşılanmalı.

■ Kırsal kalkınma dayanaklarının yanında çiftçi gelirleri artırılmalı.

■ Tarıma dayalı sanayi güçlendirilmeli, yeni iş imkânları oluşturulmalı.

İlave teşvikler

Tarımsal Üretim Planlaması ve Yeni Destekleme Modeli’ne nazaran bilhassa bayan ve gençlerin yine tarıma yönelmesi için her takviyeden ek teşvik verilecek. TÜRKVET’e işletme kaydı olan, yaş hududu olmaksızın tüm bayan yetiştiriciler ile yıl sonu prestijiyle 41 yaşından gün almamış erkek yetiştiriciler bu dayanaklardan yararlanabiliyor.

‘İşçi de bulunmuyor’

Yüreğir Ziraat Odası Başkanı Mehmet Akın Doğan ise, bu problemlerin bilhassa tarımda çalışan meselesini da beraberinde getirdiğini belirterek, “Çiftçi tarlada çalıştıracak personel de bulamıyor. Üreticiler yaşlanıyor. Yani yeni eser ve sistemlerin denenebilmesi için çok kıymetli teşvikler gerekiyor. Çok hoş teknolojiler var lakin bunu kullanmak, üretimimize entegre etmek çiftçilerimiz için çok zor” dedi.