Konya’da mezar oldu! Çökmesi için sarsıntıya gerek yok: ‘Kayar camlı balkon ek yük’
Zeynep Dilara Akyürek / Millliyet.com.tr – “Balkonu geniş olsun, kapatıp mutfağa katarız, odalar genişler, hem gereç de koyarız” diye başlayan bir konuşmanın sonunda konutunuzun balkonunu kapatma kararı aldıysanız, kusur etmiş olabilirsiniz. Depreme sağlam olarak inşa edilmiş olsa da yapılar, daha sonra yapılan bilinçsiz müdahaleler, tadilatlar ve iç dizaynlar nedeniyle en hayati özelliğini kaybediyor. Sağlamlık! Balkonların zelzele anında inançlı olmadığı açık, yıllardır her yerde öğrenilmiş bilgilere nazaran, sarsıntı anında asansör, merdiven ve balkonlarda bulunulmamalı. Ancak balkonların çökmesi yalnızca zelzele anında yaşanan bir sorun değil. Gazetecilerin sayısız defa haberini yaptığı, mesken sahiplerinin yüzleştiği, mühendislerin her seferinde ihtarlarda bulunduğu balkonlar için çökme riski, tüm kurallara uyulsa dahi yüzde 0’a inmiyor. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Türer, camlatılarak konutların içine katılan balkonları ve çökme riskini Milliyet.com.tr’ye anlattı.
KAYAR CAMLI MI, PVC KAPLAMALI MI?
Pek çok kişi mutfaktan balkona açılan kapıları kaldırıp, balkonu camla kapatarak konutunu genişletmenin yolunu arıyor. Birinci bakışta mantıklı görünse de bu atılım, konut sahiplerini konutu genişletmek isterken daha geniş bir ‘mezar’ sahibi yapabilir. Ne yazık ki inşaat mühendislerinin hesaplamalarının dışına çıkıldığında inşa edilen kat kat yapılar ‘yuva’ değil, ‘mezar’ oluyor. Üstelik yapılara sonradan eklenen ya da yapıdan sonradan eksiltilen en ufak ayrıntı bile sağlamlığı etkiliyor. Yıkılmayacak binalar inşa etmenin yanında, yıkılmayacak binaları korumak da bir o kadar kıymetli. Zira tabiatıyla çöken binaların geçmişi araştırıldığında, ya eklentiler olduğu ya kat çıkıldığı ya da kolonların ve perde duvarların mühendis onayı dışında modifiye edildiği görülüyor. Balkonu camlatmak ve iç yere dahil etmek de bunlar pek farklı değil ve ne yazık ki tıpkı sonucu veriyor: Yıkım! Peki resen çöken balkonların camlatılması yahut tadilattan geçmesi onların sağlamlığını nasıl etkiliyor? Prof. Dr. Ahmet Türer kayar cam ve PVC’nin farkına değinerek açıkladı.
“Balkona takılan ek camlar ve dış kaplama bir ölçü tartı ve zelzelede kütle ekleyebilir. Lakin bu tartının çok düzeyde olmadığını söyleyebiliriz. TS 498’e (Türk Standardı) nazaran 10 metrekareye kadar olan balkonlarda metrekare başına 500 kilo yayılı yük kabul edilir ve buna nazaran tasarım yapılır. Ağır camlar ve kaplama bu kapasiteden götürür ve tasarım, sarsıntı kuvveti geldiği vakit kritik bir durumun daha erken oluşmasına yol açabilir. 1 metrekare alana 4 kişi güç sığar ve abartarak 400 kg bile yükleme sıkıntı oluşur fakat birtakım balkonlara ağır çuvallar konulması, depo üzere kullanılması bu sebeple çok uygun değildir. Zelzele sırasında kapatılan balkonlar için de kayar camlı olanlar ek kütle sağlar ve kırılıp aşağı düşüp ziyan verebilir. PVC balkon kaplamalar irtibat özelliğine nazaran katlar ortası bölme duvar üzere çalışabilir, çok yararlı ya da çok ziyanlı demek yanlışsız olmaz.” –Prof. Dr. Ahmet Türer
GÖMME BALKONLAR DAHA SAĞLAM OLABİLİR Mİ?
Her yapının dış görünüşü birebir olmadığı üzere muhtaçlık duyduğu mühendislik hizmeti ve sarsıntı, rüzgâr üzere dış kuvvetlere karşı hassas noktası da birebir olmayabilir. Bazı binalarda balkon tasarımı gömmeyken kimilerinde ise çıkma olabilir. Balkonların ‘konsol’, yani yapı elemanının bir ucu sabitlenmiş ve başka ucu hür olacak halde uzanması biçiminde inşa ediliyor olması onu daha hassas bir hale getiriyor. Ani göçme riskini beraberinde getiren ‘konsol’, ‘izostatik bir sistem. Yani hassas noktasından hasar aldığında yıkılması kaçınılmaz. Bunun tam zıttı olan hiperstatik sistemler ise hasar aldıklarında çabucak yıkılmayabilir. İzostatik ve hiperstatik sistemlerin ‘yıkım’ konusundaki farkını Prof. Dr. Ahmet Türer, “Balkonlar çoklukla konsol olarak tasarlanır ve inşa edilir. Kimi gömme balkonlar daha inançlıdır. Fakat her balkonda bir kısım konsol üzere çalışır ve izostatik olduğu için ani göçme riski vardır. İzostatik sistemler en zayıf noktasında hasar aldığında yıkılır, ancak hiperstatik sistemler birinci hasar aldıklarında yıkılmaz, yükü farklı düzeneklere dağıtarak taşımaya devam eder. Balkonların binaya bağlandığı mesnet bölgesinde moment kapasitesi aşılırsa, balkon denetimsiz olarak çökecektir. Bu çökme sistemi kesme kuvvetleri ya da eğilme momenti aşılması ile oluşabilir ve ikisi de kırılgan göçmedir” diye açıklıyor
Prof. Dr. Türer, farklı türdeki balkonların çökme riskini değerlendirmeye şöyle devam etti: “Gömme balkonlar döşemeye üç kenardan tutunduğu için daha inançlıdır ve hiperstatik sayılabilir. Duvarlarda mafsal oluşsa dahi balkonun orta bölgesinde plastik mafsal oluşması gerekir ve ani bir göçme gerçekleşmez. Çıkma balkonlarda bir kısmı konsol üzere çalışır ve eğilme ya da kesme kuvveti nedeniyle ani çökme riski taşır. Genel olarak gömme balkonlar daha inançlıdır diyebiliriz. Balkonlar meskenlerin en hoş yerleridir. Yanlışsız dizaynla, âlâ personellik ve şuurlu kullanım ile inançlı olabilirler.”
SADECE TÜRKİYE’DE BALKON ÇÖKMÜYOR
Türkiye’de zelzele olmadan çöken yapılar denince akla sayısız örnek geliyor. Sonuncusu 24 Ocak’ta çöken Konya’nın merkez Selçuklu ilçesindeki 4 katlı Taşoluk Apartmanı’ydı ve 2 kişi yapının enkazında hayatını kaybetmişti. Tekrar mühendislikten uzak, yanlış uygulamalar meskeni mezara çevirmişti. Fakat yapıların ya da yapılara ilişkin kısımların çökmesi sadece Türkiye’de yaşanan bir şey değil. ABD’nin Kaliforniya Eyaleti’nde bulunan Berkeley’deki bir apartmanın balkonu 2015’te çöktüğünde balkonda bulunan 13 kişinin 6’sı 5’inci kattan düşerek hayatını kaybetmişti. Özellikle balkonlar, nerede olursa olsun, çökme riski ne kadar azaltılırsa azaltılsın yüzde 100 inançlı hale gelmiyor. Prof. Dr. Ahmet Türer balkonların güvenliğine ait, “Doğru tasarım yapılan tüm yapılar yönetmeliklere uygunsa inançlıdır. Yönetmelikler vakitle gelişir ve eski binaların yeni yönetmeliklere nazaran denetim edilmesi bu yüzden kıymetlidir. İktisat ve güvenlik ortasında optimum dengeyi bularak hem inançlı hem de ekonomik balkonlar yapmak mühendislerin hedefidir” diyor. Prof. Dr. Türer sözlerini Türkiye’de ve dünyada, çöken balkonlara değinerek, ‘futbol’ örneğiyle noktaladı.
“Balkonun düşey sarsıntı dönemleri ile beklenen örtüşmesi sonucunda rezonans oluşursa, zelzelenin mühletine bağlı olarak balkonlar da hasar görebilir. Türkiye’de ve dünyada balkonların çökmesi için zelzele olması gerekmiyor. En çok karşılaşılan durum, personellik ya da tasarım kusuru nedeniyle balkonun donatı demirlerinin üstte olması gerekirken alt tarafa konulmasıyla oluyor. Bazen de sehim (basit eğilme tesiri altındaki bir yapı elemanının eğilme göstermeden evvelki çubuk ekseni durumu ile elastik eğri durumu ortasındaki deformasyon miktarı) yapmış balkonların ucuna ya da uzak kenarına dikme ya da kolon konuluyor. Böylelikle moment dağılımı değiştirilen balkonda, donatılar üstteyken müspet eğilme momentine maruz kalarak çökebiliyor. Balkona kalabalık insan yığınları halinde çıkmamak ve balkonda birlikte ritmik olarak zıplamamak gerekir. Örneğin, futbol kadrosu şampiyon olduğunda küme halinde kutlama emelli birlikte zıplaması üzere.” – Prof. Dr. Ahmet Türer
