Bolu’da vicdanımız da yandı! Toplumsal medyada akılalmaz paylaşımlar: Vefatta statü olur mu?

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Bolu Kartalkaya Kayak Merkezi’ndeki 12 katlı Grand Kartal Otel’de çıkan yangında 79 kişi hayatını kaybederken, 51 kişi de yaralandı. Otelin iç ve dış cephesi büsbütün ahşapla kaplıydı ve yangının yayıldığı o anlarda konuklar, hayatta kalabilmek için çarşafları birbirine bağlayarak yahut camlardan dışarı atlamaya çalışarak ömür çabası verdi. Yangınla ilgili otelde duman detektörü ve yangın söndürme sisteminin bulunmadığı, alarm sisteminin çalışmadığı ve acil çıkış kapısının olmadığı argümanları gündeme geldi. Bu büyük felaketi haberlerden ve toplumsal medyadan takip eden halk, farklı perspektiflerden acı olaya dair yorumlar yaptı. Yaşananların acısı dinmeden toplumsal medyadaki yorumlar toplum olarak düşünmemiz gereken mevzular olduğunu bize tekrardan hatırlattı. Kimisi kayak tatilinin aslında ‘sınıfsal bir ayrıcalık’ olduğunu, bu sebeple otelde yanarak hayatını kaybetmenin zelzelede kaybetmekten daha ‘farklı’ olduğunu savundu. Bunun beraberinde felaketin çabucak akabinde kayak yapmaya devam eden öteki otel konukları gündem oldu. Otelin gecelik fiyatlarının ne kadar yüksek olduğunu öğrenenler, bu fiyatlara erişebilen bireylerin maddi durumunu sorguladı. Kimi toplumsal medya fenomenlerinin ise otelde daha evvel konakladıklarını söyleyerek geçmişteki anılarını paylaşması  ‘güzelleme’ yapıldığı söylenerek yadırgandı. Yaşanan felaketin gerisindeki ihmaller zincirini konuşmak yerine ne yazık ki hayatını kaybeden 79 kişinin bir tatil sırasında ömürlerini yitirmelerini adeta onlara ‘mübah’ gören bir küme insan tablosu ortaya çıktı. Güya yangınla birlikte vicdanımız da yandı.

Toplum olarak yaşadığımız felaketlerin arkasında yatan asıl nedeni görmek ve sorunu tespit etmek, birbirimizi suçlamak yahut diğerlerinin acısını küçümsemek yerine ortak bir reaksiyonla hareket etmeye gereksinimimiz var. Peki yaşadığımız felaketlerin akabinde nasıl reaksiyon verilmesi gerektiğini hakikaten bilemiyor muyuz? Son 2 gündür toplumsal medyada yankılanan yorumlar neye işaret ediyor? Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran’a sorduk.

— 79 kişinin lüks bir otelde tatil yaparken çıkan yangında hayatlarını kaybetmelerini toplumsal medyada gündeme taşıyarak depremzedelerin kaldıkları çadırkentlerde, gecekondularda ve konteynerlerde kalanların yaşadıklarını öne çıkaranlar oldu. ‘Ölümü statülendirmek’ nasıl bir ruh halinin yansıması?

Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran: Ölümü statülendirmek, ruhsal olarak ‘biz ve onlar’ ayrımını körükleyen bir savunma sistemidir. Beşerler, kendi hayatlarının tehdit altında olmadığını göstermek için statü farklarını vurgular. Ancak bu tavır, toplumsal empatiyi zedeler ve travmaların tesirini daha da derinleştirir. Bu yaklaşım, mağdurlar ortasında bir hiyerarşi oluşturarak birtakım acıların daha az değerli olduğu algısını yaratır. Psikolojik olarak sağlıklı bir toplum, acıyı sınıflandırmaz; her trajediyi, mağdurların ferdi ve toplumsal tesirlerini dikkate alarak ele alır.

— Yangından sonra öbür otellerde kayak tatiline devam edenlerin imajlarını izledik. Toplumsal medyada sıkça tartışılan bu hususa nasıl bakmak gerekir?

Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran: Bir travma karşısında insanların reaksiyonları farklılık gösterebilir. Travmatik olaylar karşısında kimi bireyler ‘hayata devam etmeyi’ bir başa çıkma düzeneği olarak kullanır. Bu şahıslar, acıya odaklanmak yerine ömrün akışını koruyarak kendi ruhsal istikrar ve güvenlik hislerini sürdürmek ister. Fakat bu, toplumsal hassaslıkla çatışabilir. Felaket anında cümbüşe devam eden imajların rahatsız edici bulunması, yas sürecinin toplumsal olarak paylaşılma beklentisinden kaynaklanır. Ruhsal olarak sağlıklı bir tutum, ferdi gereksinimlerle toplumsal hassaslığı istikrarda tutmaktır.

— Mevti din, lisan ırk, siyaset üzere kavramlardan hangi hislerle ve hangi yansılarla farklı tutmalıyız?

Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran: Ölüm, insanların en derin kaygılarından biri ve bu dehşetle başa çıkmak için beşerler sıklıkla ayrıştırıcı kavramlara sığınır. Bu yaklaşım, aslında bir savunma sistemidir. ‘Bizden biri’ yahut ‘onlardan biri’ üzere ayrımlar yapmak, mevtin rastgeleliğine karşı bir denetim yanılsaması yaratır. Fakat bu sistem, ruhsal travmanın güzelleşme sürecini baltalar. Ölümü din, lisan, ırk yahut siyaset üzere kavramlardan arındırmak, mağdurların ve toplumun travmayı daha sağlıklı bir halde işlemesine yardımcı olur. Ortak bir yas lisanı oluşturmak, travmaların hem ferdi hem de toplumsal tesirlerini azaltır.

— Binlerce hatta milyonlarca takipçisi olan sanatkarlar, siyasetçiler, kanaat liderleri ve toplumsal medya fenomenleri başta Kartalkaya felaketi olmak üzere öbür olayları takipçileriyle paylaşırken hangi şuurla hareket etmeli?

Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran: Sanatçılar, siyasetçiler ve toplumsal medya fenomenleri, travmatik olaylar karşısında toplumun duygusal rehberleri haline gelir. Psikolojik olarak sağlıklı bir toplum için bu şahıslar, empatiyi güçlendiren, dayanışmayı teşvik eden ve tahlil odaklı iletiler vermeli. Bilhassa milyonlarca beşere ulaşabilen bireyler, toplumsal yas sürecini desteklemek, yardım kampanyalarını duyurmak ve travmanın tesirlerini hafifletmek üzere sorumluluklar üstlenmeli. Aksi halde yanlış yönlendirmeler yahut duyarsız iletiler, toplumsal travmayı daha da derinleştirebilir.

— Yangın sonrası toplumsal medyasında paylaşım yapmanın gerçek olup olmadığını sorgulayanlar olduğu üzere sıradan paylaşımlarına devam edenler de oldu. Hangisi daha olağan, hangisi daha yanlışsız?

Psikiyatri Uzmanı Dr. Şahut Duran: Travma anlarında toplumsal medya kullanımı iki farklı eğilim gösterir. Bir küme paylaşım yapmanın yanlış olduğunu düşünerek susarken, bir başka küme gündemle ilgisiz içeriklere devam eder. Ruhsal olarak bu iki tavır da olağandır zira beşerler travmaya farklı biçimlerde reaksiyon verir. Lakin duyarsız paylaşımlar, mağdurlarda tekrar travmatizasyon tesiri yaratabilir. Travma psikolojisinde, yas süreci empatiyle paylaşılırsa düzgünleşme süreci hızlanır. Bu nedenle toplumsal medya kullanıcılarının toplumsal hassasiyetlere uygun biçimde davranması, mağdurların kendilerini yalnız hissetmemesi ismine büyük ehemmiyet taşır.