3 yaşından sonra hala birden fazla sesi yanlış çıkarıyorsa dikkat! Ebeveynler neler yapabilir?
En sık görülen lisan ve konuşma bozuklukları neler?
Okul çağındaki çocuklarda en sık görülen lisan ve konuşma bozukluklarının konuşma sesi bozuklukları, akıcılık bozuklukları ve ses bozuklukları olduğunu söz eden Hazel Ezgi Dündar, “Konuşma sesi bozuklukları çoğunlukla kimi sesleri yanlış üretme örneğin ‘araba’ yerine ‘ayaba’ deme haline görünür. Bazen de sesleri lisanın kurallarına uygun biçimde üretememe, yer değiştirme, ses/hece ekleme ve çıkartma ya da konuşma seslerine dair farkındalığa sahip olmama biçiminde kendini gösterebilir. Akıcılık bozuklukları ise duraklamalar, tekrarlar ve uzatmalar formunda görülebilir. Çocuklarda ses bozukluğu olduğu ise sesinde kısıklık, tizlik, nefeslilik ve sesini zorlanarak çıkartma durumları gözlemlendiğinde düşünülebilir” dedi.
Sosyal ortamlarda daha utangaç kalabiliyorlar
Dil ve konuşma bozukluklarının çocukların hem toplumsal hem de akademik gelişimlerini direkt etkileyebildiğini lisana getiren Hazel Ezgi Dündar, “Sosyal olarak, bu çocuklar kendilerini gerçek ve anlaşılır bir formda söz edemedikleri için akranlarıyla irtibat kurmakta zorluk yaşayabilirler. Bu, onların arkadaş edinmesini ve küme oyunlarına katılmasını zorlaştırabilir, hatta özgüven eksikliğine ve içe kapanıklığa neden olabilir. Örneğin, anlaşılırlığı düşük olan, kekemelik yahut ses bozukluğu olan bir çocuk, sınıf içinde konuşmaktan çekinebilir, bu da onların toplumsal ortamlarda daha utangaç kalmalarına yol açabilir” diye konuştu.
Akademik muvaffakiyetleri da olumsuz etkilenebiliyor
Akademik açıdan, lisan ve konuşma marifetlerinin okuma, yazma, dinleme ve manaya üzere akademik yeteneklerin temelini oluşturduğunu kaydeden Hazel Ezgi Dündar, “Konuşma bozukluğu olan çocuklar lisan marifetleri akranları ile eş düzeyde gelişmediğinde akademik muvaffakiyetleri da olumsuz etkilenebilir” dedi. Okuma sorunlarının, çocukların okuma suratında, doğruluğunda ve manaya hünerlerinde yaşıtlarına nazaran gerilik göstermesi ile tanımlandığını da kaydeden Hazel Ezgi Dündar, “Yaygın okuma sorunlarında, çocukların harfleri yanlışsız bir biçimde tanıyamaması yahut sözleri hakikat sıralama ve heceleme konusunda yaşadıkları zorluklarla karakterizedir. Ayrıyeten, okuma sırasında çok yavaş olabilirler ve okuduğu metni anlamada zorluk yaşayabilirler. Tüm bu yaşanan zorluklar bilhassa fonolojik farkındalık, söz dağarcığı ve öteki lisan alanlarındaki marifetlerin kâfi düzeyde gelişememesinden kaynaklanabilir” formunda konuştu.
İleriye dönük tesirleri neler olabilir?
Okuma ve okuduğunu manaya zahmetleri erken yaşta fark edilip müdahale edilmezse, çocuğun eğitim hayatı boyunca ve sonrasında önemli meselelere yol açabildiğini de söz eden Hazel Ezgi Dündar, şöyle devam etti: “Bu çocukların, yaşıtlarıyla ortalarındaki akademik fark vakitle açılabilir. Ayrıyeten, bu zahmetler çocukların özgüvenini düşürebilir. Kendini başarısız hissetme ve okuma-yazma aktivitelerinden kaçınma üzere davranışlar, uzun vadede öğrenmeye karşı olumsuz bir tavır geliştirmelerine neden olabilir. Okuma hüneri akademik hayatın her kademesinde kıymetlidir; bu nedenle okuma sorunları olan çocuklar, gelecekte de bilgi edinme ve manaya konusunda meşakkatler yaşayabilirler. Erken periyotta tahlile kavuşturulmayan okuma zahmetleri, iş hayatında dahi kendini gösterebilir.”
Ebeveynler neler yapabilir?
Ebeveynlerin, çocukların lisan ve okuma marifetlerini geliştirmek için meskende çeşitli stratejiler uygulayabileceğini de söyleyen Hazel Ezgi Dündar, “Öncelikle, çocukla konuşmaya ve ona kitap okumaya vakit ayırmak çok kıymetlidir. Kitap okuma alışkanlığını küçük yaşlarda kazandırmak, çocuğun söz dağarcığını genişletir ve lisan maharetlerini geliştirir. Bunun yanında, günlük konuşma pratiği için ebeveynler çocuklarıyla her gün çokça sohbet etmeli, onları sözleri hakikat kullanmaya teşvik etmeli ve konuşmalarına müspet geri bildirim vermelidir. Harflerle, sözlerle yahut seslerle ilgili oyunlar oynayarak çocuğun lisan ve okuma maharetlerini eğlenceli bir formda geliştirmek mümkündür. Çocuklar okuma yahut konuşma yanılgıları yaptığında ebeveynler sabırlı olmalı ve onları düzeltici, motive edici formda yönlendirmelidir” dedi.
Dil ve konuşma terapisti ne vakit değerlendirilmeli?
“Eğer bir çocuk 3 yaşından sonra hala birden fazla sesi yanlış çıkarıyorsa, 4 yaşından sonra hala birçok kelimeyi anlaşılamayacak formda söylüyorsa, kekemelik belirtileri gösteriyorsa (örneğin, 6 aydan uzun süren tekrarlar, bloklar, uzatmalar), ses tonu yahut volümünde anormallikler varsa (örneğin daima ses kısıklığı), yaşıtlarına kıyasla lisan marifetleri besbelli formda geri kalıyorsa, manalı cümleler kurmakta zorlanıyor ve söz dağarcığı sınırlıysa, kesinlikle bir lisan ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmelidir” diyen Hazel Ezgi Dündar, erken değerlendirmenin, meselelerin büyümeden tahlile kavuşturulmasında değerli rol oynadığını da lisana getirdi.
Terapistlerin rolü nedir?
Dil ve konuşma terapistlerinin okuma zahmeti yaşayan çocuklarla çalışırken, çocukların lisan maharetlerini ve fonolojik farkındalıklarını geliştirmeyi hedeflediklerini söz eden Hazel Ezgi Dündar, “Terapistler, sesleri ayırt etme ve sözleri kesimlere ayırma üzere fonolojik farkındalık marifetlerini geliştirir. Bu maharetler, çocuğun harf-ses bağını kurmasına yardımcı olur. Birtakım çocuklar, harfleri/sesleri yanlış ürettikleri için okuma zahmeti yaşarlar. Artikülasyon sorunları bu sebeple okuma yeteneğini direkt tesirler. Terapistler, çocuğun hakikat sesleri çıkarması ve bu sesleri farkındalıkla okuma sürecine katması için çalışır. Okuma zahmeti çeken çocuklar çoklukla sonlu bir söz dağarcığına sahiptir. Terapistler, çocuklarla söz öğrenme ve anlamlandırma çalışmaları yaparak söz dağarcığını genişletir. Bu sayede çocuklar okuduğunu daha âlâ anlar ve sözleri daha süratli tanır. Terapistler, çocuğun okuduğu metni anlamasını sağlamak için okuma stratejileri öğretir. Örneğin, bir metni okurken ana fikirleri bulma, kıymetli ayrıntıları ayırt etme ve okuduğunu özetleme üzere marifetler kazandırılır” dedi.
Erken periyotta neler yapabilir?
Dil ve konuşma açısından dayanağa muhtaçlığı olduğuna karar verilen çocukların fonolojik farkındalık hünerleri, lisan ve söz dağarcığı gelişimini oyun temelli yaklaşımlar yardımıyla desteklenebildiğini kaydeden Hazel Ezgi Dündar, “Erken periyotta yapılan müdahaleler okuma zahmetinin, akademik pek çok zorluğun ve bunların sonucunda yaşanacak ruhsal zahmetlerin önlenmesine yardımcı olur. Böylelikle çocukların daha güçlü bir lisan temeli oluşturarak akademik muvaffakiyetlerini artırmalarına ve duygusal gelişimlerini sağlıklı ilerletmelerini destekler” halinde kelamlarını tamamladı.
