79 cana bedel 54 dakika! Her şey bacadaki alevle mi başladı? Faciayı büyüten ‘vernik’ tesiri
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 22 Aralık gecesini 23 Aralık’a bağlayan gece Bolu’daki Kartalkaya Kayak Merkezi’nin en eski otellerinden biri olan Grand Kartal Otel’deki yangının üzerinden 48 saat geçmişti. Hayatını kaybedenlerin sayısı 79, acının boyutu ise artık tarifsizdi. Cenazeler teslim ediliyor, gözyaşları toprağı yıkıyordu. Duygusal boyutu git gide ağırlaşan afete sebep olanların ne olduğunun tespit edilmesi için araştırmalar sürüyordu. Sorulan sorulara her geçen saat bir yenisi daha ekleniyor, yangının boyutunu büyüten ayrıntıların Grand Kartal Oteli endişeli bir kâbus üzere dört bir yandan sardığı ortaya çıkıyordu. Yangının kaynağı neydi, sorumlusu kimdi? Hangi tedbirler alınmış, neler göz gerisi edilmişti? Sayısız soru soruluyor, lakin hiçbirine kesin bir karşılık verilemiyordu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Afet Eğitimi ve İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya ve Sakarya Üniversitesi Yangın Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan merak edilen soruları tüm ayrıntısıyla Milliyet.com.tr’ye açıkladı.
2007’DEKİ DOKÜMANLA 20 GÜN EVVELKİNİN FARKI NE?
79 kişinin hayatını yitirdiği yangından saatler sonra otelin, itfaiye imzalı 2 dokümanı ortaya çıktı. 2007 ve 2025 imzalı bu evraklar birbirinden farklıydı. 2025’in birinci günlerinde düzenlen evrakta otele ilişkin bir kafe için onay alınmış, 2007’deki evrakta ise 4 unsurun yerine getirilmesi koşuluyla otelin yangın söndürme araçlarının tam ve sağlam olduğu yazılmıştı. Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan, o evrakların ne tabir ettiğini ve 2025 tarihli dokümanda niye yalnızca ‘kafe’ kısmı için onay alınmış olabileceğini şöyle açıkladı:
“2007’deki doküman, otelin kurulmasına verilen genel müsaade. Yeni çıkan ise otelin restoranını çalıştıracak başka bir işletmeye verilmiş. Yaklaşık 20 gün evvel düzenlenen evrak, itfaiye tarafından verilen, o şirketin yeni yönetmeliğe nazaran uygunluk evrakı alması manasında muhtaçlık duyduğu bir rapor. Fakat yalnızca mutfağı ve restoranı kapsıyor. Diğer bir yerle ilgisi yok. Otelin öteki yerleri incelenmemiş. Bu otelin neredeyse birebiri, çok gibisi Kartepe’de var. Binanın yapısı, neredeyse boyutları bile birebir. 2007’deki yangın yönetmeliğinin birinci çıktığı yıl, bugünkü kadar gelişmiş ve kâfi değildi. Vakit içinde düzelte düzelte 2025’e geldik. Şu anda muhtemelen o otel, o yangın merdiveniyle ruhsat alamazdı. Onlar da bunu bildiklerinden bu 2’nci raporu sırf mutfak için istemişlerdi. İtfaiyenin proje inceleme yetkisinin sonlandırılması, yangın güvenliği açısından kritik kusurların fark edilmeden uygulamaya alınmasına neden olabiliyor. Bu yetkinin iadesi yahut daha tesirli bir kontrol sürecinin oluşturulması gerekli.”
79 CAN, 54 DAKİKA!
En değerli ve tahminen de tarifsiz acılarla sonuçlanan otel yangınının aydınlanması için sorulan sorulardan biri de ‘yangının nasıl ve neden çıktığı’ olmuştu. Tamamı küle dönen, ağır hasar alan ve çökme tehlikesiyle karşı karşıya olan otelde takımlar her ayrıntısı inceliyor ve yangının başladığı yeri ve sebebini araştırıyordu. Yangınların çıkış nedenleri değerlendirildiğinde ise birinci sırada ‘elektrik kontağı’ yer alıyordu. Ancak sözlere nazaran mutfakta başladığı bedellendirilen yangının, ‘yağ yangını’ ya da ‘davlumbaz-baca yangını’ olabileceği de değerlendiriliyordu. Otelin en fazla hasar alan tarafı hiçbir müdahale yapılamamış olan art cephesi olmuştu. İtfaiye grupları otele yangının 54’üncü dakikasında gelmişti. Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan’a nazaran itfaiye gruplarının kısa müddette oraya ulaşması ise ‘hayaldi.’ “İtfaiyeci arkadaşların verdiği bilgilere nazaran, lobi ve mutfak art arkayaymış. Lobinin çabucak ardında restoran varmış. Yangına müdahale eden arkadaşlar bize bu istikamette bilgi verdiler” diyen Prof. Dr. Soyhan sözlerine şöyle devam etti:
“Artık yeni sistemler artık yangın söndürmeyi beşere bırakmıyor. Sensörler var, bu türlü bir durum oluştuğunda otomatik yangın söndürme sistemini harekete geçiren, tüpleri tetikleyen bir sistem bu. Dumanı gördüğü anda yani 1 saniye içinde hem alarmı çalıyor hem de davlumbaz ve mutfaktaki söndürücüleri tetikliyor ve devreye alıyor. Merkezden bu kadar uzak bir yere itfaiye çalışanının 5 dakikada gelmesi hayal. Lakin başka itfaiyeler ne yapıyor? Mesela Sakarya İtfaiyesi, riskli gördüğü her yere, fabrikaların ağır olduğu yere takım yerleştiriyor. İtfaiyenin bunu planlaması lazım. Kent merkezindekiler uzaktan gelip muhtemel yangını kısa müddette söndüremez diye ormanlık alana, sanayi bölgelerine bir müfreze kurması lazım. Düzce’de, Sakarya’da, büyükşehirlerde bu sistemler var. Büyükşehir olmayanlarda da var. Bolu’da ise yangın olan otele 1 saatte varılması yollar dar olduğu için ve üst hakikat çıktığı için kaçınılmaz bir şey esasen. Otellere yakın bir müfreze koyulsa 5 dakikada ulaşılabilirdi.”
ÇATI VE BACADAKİ İPUCU! SORUMLUSU KİM?
Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan, yangının çıkış sebepleriyle ilgili kimi ihtimalleri de açıkladı. Prof. Dr. Soyhan ’en yüksek ihtimal’ diye değerlendirdiği mümkün davlumbaz yangını için, “Yangının davlumbazdan çıkma mümkünlüğü en yüksek. Yangın süratli formda çatıya sirayet etmiş, davlumbazdan çıkan baca çatıya kadar çıkar. Olağanda bugünün yönetmeliğinde davlumbazın bacasının başka olması lazım. Fakat birinci müsaade aldıkları 2007 yönetmeliğinde bu zarurî olmayabilir. Üst katlarda daha büyük tahribatın olmasının sebebi bacanın oraya direkt çıkmış olması. Aşağıda ise tahribat az ve orada duman oluşmuş. Beşerler da orada hayatını kaybetmiş” diyor. Burada yapıya onay veren ve kullanımı itfaiye tarafından uygun bulunduğu yazan dokümanlara kimin onay verdiği ve otelin kontrollerinin kimin sorumluluğunda olduğu da tartışma konusu olmuştu. Prof. Dr. Soyhan da bu sorunun karşılığını verirken, ‘sorumluluğu üstelendiği görülüyor’ diyerek itfaiye raporlarını işaret etti.
“Belediye, büyükşehir belediye olmadığından hudutları mücavir alanıyla hudutlu. Lakin orada da şu soru soruluyor, belediyenin sorumluluğu yoksa 2 tane itfaiye raporunda neden belediyenin ismi var? O raporları belediye hazırladığı için belediyenin bu sorumluluğu üstlendiği anlaşılıyor.” – Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan
Yangının söndürülmesi ve otel sakinlerinin acil durumda oteli tek edebilmesi için gereken sistemler yerli yerinde miydi? Ne eksikti ve yapının bütünlüğünü bozmadan yangına hazır hale getirmek mümkün müydü? Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan bu sıkıntıların karşılığını da şöyle verdi:
“Duman esnasında tahliye için o dumanın dışarı atılması için sistemler var. Dumanı yangın olan yerden emerek dışarı atıyor. Bu otelde onun bulunması çok sıkıntı zira eski bir otel. Onun dışında insanların kaçabilecekleri yolları yere işaretleyen fosforlu yollar olmalı. Bu yolları gören şahısların nerden çıkacaklarını bilmesi lazım. Bu türlü bir şeyin de olmadığı bilgisi var. Alarm olması lazım sesli ve tabelalarla uyarılan sistem olmalı. Fakat alarm da çalmamış. Eski bir binaya yangın söndürme sistemlerinin sonradan dahil edilmesi hiç sıkıntı değil. Rahatlıkla yapılıyor, montajı dışarıdan yapıldığından bunları yapıya dahil etmek için bir yerleri yıkıp tahrip etmeye gerek kalmıyor. Yangını neyle söndürdüğünüz, nereye müdahale ettiğinize bağlı olarak değişir. Mutfakta köpük sıkarken diğer yerlere su sıkarsınız. Bilhassa yağ yangını olabilecek kimyasallar olan yerlerde özel söndürücüler kullanılıyor.”
‘VERNİK HIZLANDIRIYOR, BOYA YAVAŞLATIYOR’
Bolu’daki yangın, bir afete dönmüş ve 79 kişi neredeyse tamamı ahşap kaplı betonarme yapıdan dışarı çıkamamıştı. Yangının çıktığı otelin itfaiyeden uzakta ve ulaşılması güç ve uzun sürecek bir noktada konumlanması işleri yeterlice çıkmaza sokmuştu. Ancak ahşap kullanımının hem iç hem de dış döşemelerde bu kadar ağır olması, ‘yangının süratle yayılmasına neden olabilecek’ bir ayrıntısı daha gündeme getirdi. Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya’ya nazaran, dış etmenlerden ve kısa müddette yıpranmasından korunması için ahşaplar verniklenirdi. Bu hem daha pak görünmesini hem de ahşabın daha sağlam olmasını sağlıyordu. Ancak ahşap yüzeyin üzerindeki vernik kaplamalar yangının istikametini de etkiliyor ve yanma yolu çiziyordu. Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya, ahşabın korunması ve hoş görünmesini sağlayacak, birebir vakitte da yanmaya sağlam olacak öbür gereçler olduğunu açıkladı. Yani alevlerin süratle yayılmasına neden olabilecek ‘vernik’ yerine ‘intumesan boya’ kullanılabilirdi.
Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya, ‘kabaran boya’ diye de isimlendirilen bu boyanın, verniğin süratle yayacağı alevlere bir mühlet daha mahzur olacağına ve yangının yayılma suratını yavaşlatacağına dikkat çekti. Prof. Dr. Kaya, dış cephesi ahşap kaplanmış otelin, havaya, suya ya da öteki doğal etmenlere maruz kaldığında güçlü olması için vernikle kaplanmış olmasının, itfaiyenin otele yanlışsız hareket halinde olduğu 54 dakika içinde yangının düzgünce yayılmasında tesirli olduğunu söyledi. Bunun yerine kabaran boyanın kullanılmasının, yangının sardığı yapıdan kurtulmaya çalışanlara vakit tanıyacağına dikkat çekti.
İntumesan boyalar, yangın yönetmeliklerine uygun hale getirmek hedefiyle çeşitli yanıcı yapı materyallerine uygulanabildiğinden, pasif yangın muhafazasının kıymetli bir ögesi. İntumesan boya, sıcaklık 120 dereceye ulaştığında yahut bu seviyeyi aştığında yansımaya girer. Bu da ahşap yüzeyinde yumuşak bir kömürleşme tesiri (ısının alt katmana iletilmesini yalıtır ve azaltır) ve su buharının salınması (alt tabakanın soğumasına yardımcı olur) ile sonuçlanır. Yangın yönetmeliklerindeki standartlara uymak için çeşitli ahşap alt katmanlar şişen-kabaran boyayla kaplanabilir. Bu yapı elemanları ortasında çerçeveler, merdivenler, yerler, tavanlar, kaplamalar ve ahşap yahut ahşap türevlerinden yapılmış kapılar bulunuyor. Boyayla kaplanan ahşap alt tabakanın 30 ila 60 dakika boyunca yapısal yahut bölme yeteneğini muhafazasını gerektiriyor.
