650 doz zehir, 200 ölümcül ısırık! Akıllara Aref geldi: Kanı hakikaten panzehir mi?
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – 57 yaşındaki Herpetolog Tim Friede kendini bildi bileli yılanlara büyük bir ilgi duyuyordu. Çocukluğunda yılan avlayan ve bir yılanın kendisini ısırmasına müsaade veren Tim Friede 30’lu yaşlarına geldiğinde yılanlarla profesyonel bir halde ilgilenmeye karar verdi. Tıbbi araştırma mesleğine örümcek, akrep sağma dersi almakla başladı ve bu tutkusunu daha da ileri taşıyarak yılanlara yöneldi. 20 yıl boyunca kendisine makul ölçülerde hazırlanmış 650’den fazla yılan zehri enjekte etti. Kobralar ve mambalar da dahil olmak üzere tehlikeli yılanların kendisini 200’den fazla defa ısırmasına müsaade verdi. Friede, 16 ölümcül yılan çeşidine karşı bağışıklık kazanmaya çalışırken, kanında panzehir olarak kullanılan eşsiz antikorlar geliştirdi. Friede, kendi kendine yaptığı deneylerin sonunda tüm insanlığı kurtarmayı planlıyor. İşte ayrıntılar.
TAM 4 GÜN KOMADA KALDI
Tehlikeli sayılabilecek birinci ısırığını 2001 yılını eylül ayında bir Mısır kobrasını sağmaya (sağım süreci, yılanı dikkatlice tutmayı ve zehrin toplandığı ekseriyetle cam yahut plastik bir şişe olan özel bir kaba vurması için onu uyarmayı içerir) çalıştığında ve kobranın ezkaza parmağını ısırdığında yaşadı. Aylarca kobranın zehrini mikrodozladığı (insanlarda ilaçların davranışını, düşük dozların uygulanması yoluyla incelemek için bir teknik) için hayatta kaldı. Mevti atlattıktan sonra bir kobranın pazısını ısırmasına müsaade verdi. Bu sefer, sıhhat vazifelileri onu hayvanat bahçesinden aldıkları altı şişe anti-venomla canlandırmak zorunda kaldılar ve tam dört gün komada kaldı. En son 2018’de bir su kobrası tarafından ısırılan Friede’nin kanı çok kıymetli bir hale geldi.
Yaklaşık 30 yıl boyunca 16’dan fazla yılan çeşidinin kendisini ısırmasına müsaade veren ve bunu yalnızda yılan ısırıklarına karşı bir panzehir üretebilmek için yapan Tim Friede’in öyküsünü duyanlar, yaptığı şeyin çok tehlikeli olduğu konusunda hem fikir.
KANINI PANZEHİR İÇİN KULLANIYORLAR
Yüzlerce yılanın kendisini ısırmasına müsaade veren Friede, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Bu yaptığım deneylerin tamamını insanlığa bir yararım olabilmesi için yapıyorum. Asla tanışmayacağım, asla konuşamayacağım, muhtemelen asla göremeyeceğim beşerler ismine bir fark yaratabildiğim için sahiden gururluyum“ tabirlerini kullandı. Kısa bir müddette ünlenen Friede’in kıssası immünolog Jacob Glanville’nin dikkatini çekti. Jacob Glanville kendisine ulaşarak antikor dolu kanını incelemek istediğini söyledi. Friede kabul etti ve araştırılmak üzere kanını verdi. Şimdilerde kanı San Francisco’da tam da hayal ettiği üzere bir panzehir yapmak için kullanılıyor. Tim Friede de Glanville’in biyoteknoloji şirketi Centivax’ta onlarla birlikte çalışıyor. Pekala Friede’in çalışmaları tüm insanlığa mal olabilir mi?
Farmasötik Toksikoloji Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Aydın, Friede’in kendisini daima olarak yılan zehrine maruz bırakmasının yanlışsız bir yaklaşım olmadığını zira zehirin bedende ne üzere bir karşılık doğuracağını iddia etmenin güç olduğunu söyledi. Yılan zehirlerinin son derece toksik unsurlar içerdiğini ve yanlış bir uygulamayla insan hayatına mal olabileceğinin altını çizdi. Prof. Dr. Ahmet Aydın, “Friede’in tecrübelerinden elde ettiği sonucun tüm insanlığı kapsaması yanlışsız değil“ dedi.
Tıpkı Türkiye’de olduğu üzere her ülke aslında kendi coğrafyasında yaşayan yılan tiplerine nazaran serum elde etmek ve bulundurmak zorunda. Bir kişiyi yılan ısırdığında hastaneye gitmesi halinde ısırıldığı yılana uygun cinste serum verilir. Bu serum kişiyi sokan yılan çeşidine ilişkin değilse işe yaramayabilir. Fakat ‘polyvalent’ denilen bir teknik zehirli bir yılandan elde edilen aşının birçok cinste yılan ısırığı için kullanılabilmesini sağlar. Pekala Tim Friede’in çalışmalarının üniversal bir aşı için atılan adım olduğu yorumunu yapabilir miyiz? Prof. Dr. Ahmet Aydın, “Yılan panzehirleri monovalen (yani tek bir yılan tipine spesifik antikor içerir) ve polivalen (yani birden fazla yılan tipine karşı spesifik antikor içerir) olarak üretilirler. Genel bir yaklaşım olarak rastgele bir coğrafik bölgedeki bulunan zehirli yılanların tümünü ya da büyük bir çoğunluğunu kapsayacak halde üretilen polivalen panzehirler tercih edilir. Münasebetiyle tedavi ediciliği yüksektir. Başka taraftan bir coğrafik bölgede bulunan ve yılan ısırmalarının çoğunluk sebebi olarak gösterilebilen bir cins yılan varsa ona karşı geliştirilen monovalen panzehirler de kullanılır” diyerek açıklamalarda bulundu.
YAPTIĞI DENEYLER İŞE YARAYACAK MI?
Peki Tim Friede’in yaptığı çalışma ileride yapılacak tedavilere nasıl taraf verebilir? Prof. Dr. Ahmet Aydın’a nazaran bu biçimdeki bir uygulama hakikat değil. Rastgele bir yılan ısırmasına karşı sadece endüstriyel bir halde üretilmiş olan panzehir kullanılmalı. Prof. Dr. Ahmet Aydın, “Yılan, akrep, örümcek ve öteki zehirli canlıların zehirlerinin çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılabilir unsur olarak kıymetlendirilmesi vakit zaman gündeme gelir. Lakin bu bahiste bilimsel olarak yapılandırılmış ve milletlerarası standartlara uygun klinik öncesi ve klinik çalışmalar yapılarak yol alınırsa tesirli bir sonuç alınabilir“ dedi.
Bir yılan panzehiri ile tıpkı Tim Friede’nin kendi vücudunda yaptığı üzere yılan tarafından ısırtılan insanın ürettiği panzehir ortasındaki farkı toksikolojik olarak kıymetlendiren Prof. Dr. Ahmet Aydın şunları söyledi:
“Yılan için at yahut koyunda üretilen panzehir (antikor) ile insanın maruz kaldığı yılan zehirine karşı bedende oluşan panzehir (antikor) ortasında büyük bir fark beklenmez. Çünkü her iki yolda de beden için yabancı olan bir unsura karşı bedenimizin bağışıklık sisteminin ürettiği antikorlar elde edilir. Yıllardır da yılan zehirlenmeleri endüstriyel olarak üretilen panzehirlerle tesirli bir biçimde tedavi edilmektedir.”
AKILLARA AREF GELDİ
Doğada bulunan zehirli yılanlar bir yılda yaklaşık 3 milyon insanı ısırıyor, 138 bine yakın insanı öldürüyor ve en âlâ ihtimalle ısırdığı kişinin vücudunda kalıcı sakatlığa sebep oluyor. Sihirbazlık şovlarıyla tanınan İran asıllı Türk vatandaşı Aref Ghafouri de 2018 yılında sgösterilerinde kullandığı ‘kobra’ cinsi yılan yılan tarafından ısırılmış ve mevtle burun buruna gelmişti. Sağ kolunun bileğe yakın kısmından ısırılan Aref, sıhhatine kavuşması için Mısır’a götürülmüştü. Yapılan süratli müdahaleler sonucunda Aref eski sıhhatine kavuşmuştu.
Aref hadisesi üzerinden Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Biyoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Türkiye Herpetoloji Derneği Lideri Prof. Dr. Kurtuluş Olgun, Türkiye’de 55 yılan çeşidi olduğunu bunlardan 14 adedinin tam zehirli, 3 adedinin yarı zehirli yılan olduğu bilgisini vermişti. Prof. Dr. Kurtuluş Olgun “Tam zehirlilik, yarı zehirlilik büsbütün zehrin etkinliğinden kaynaklanmıyor. Zehir dişinin bulunduğu yerden kaynaklanıyor. Şayet zehir dişi öndeyse tam zehirlilik, gerideyse yarı zehirlilik kelam konusu oluyor. Türkiye’de sırf bir kobra çeşidi var, o da Şanlıurfa’da yaşıyor. Bu nedenle Aref Ghafouri’nin illüzyon yaptığı kobranın bu olmadığını düşünüyorum. Hangi yılanı oynatıyordu bilmiyorum lakin bildiğim şu var: Zehirli yılanlarda zehir bedene iki yolla katılıyor. Şayet sizi ısıran bir engerek yılanıysa -ki Türkiye’deki 14 tam zehirli yılanın 13 tanesi engerek yılanı- bunun zehri deveran sistemi yoluyla bedene giriyor. Diş evvel kasa batıyor, damara batma mümkünlüğü çok düşük. Kastan sonra lenfler yoluyla sirkülasyon sistemine katılıyor. Bu ortada beden savunması devreye giriyor ve kişinin kurtulma ihtimali çok yüksek” açıklamasında bulunmuştu.
İmmünolog Jacob Glanville
Ancak kobra ısırıklarında işlerin karıştığını söz eden Prof. Dr. Kurtuluş Olgun şu bilgileri de paylaşmıştı:
“Bunlar da zehir, teneffüs sistemini etkiliyor. Daha sonra omurilik soğanını felç ediyor ve zehrin durumuna, yılanın kızgınlığına nazaran 2-3 dakika içerisinde mevt gerçekleşiyor. Kobra tarafından ısırıldığında çabucak müdahale edilmesi gerekiyor. Aref Ghafouri’nin oynattığı yılan Türkiye’de görülen bir cins asla olamaz. Bizde yalnızca Şanlıurfa’da görülen Çöl Kobrası var; onu da bulması, yakalaması ve oynatması mümkün değil zira muhafaza altında. Bu arkadaşın oynattığı yılanın yurt dışından getirildiğini düşünüyorum. Fakat ben kobra olup olmadığını yılanı görmeden söyleyemem.”
