3 yıl evvel de adres Seferihisar’dı! Ege’deki çekilmede 6 Şubat yanılgısı: ‘Artarsa takip şart’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Ateş olmayan yerden duman çıkmaz! Lakin her ateşin dumanı da birebir renk olmaz. 28 Ocak günü Ege ve Akdeniz’de başlayan zelzele fırtınası kısa müddet içinde tüm gözleri Santorini’ye ve bölgede bulunan su altı volkanlarına çevirdi. Volkanik patlama, tsunami, deprem… Tüm tabiat olayları ve yaşanma ihtimalleri konuşuluyor, Santroini gündeme yükünü koyuyordu. Ta ki Ege Denizi, Türk kıyılarından elini eteğini kısa müddetliğine çekene kadar. İzmir’in Seferihisar kıyısında deniz suyu, kıyıdan yaklaşık 30 metre çekilmiş ve günlerdir konuşulan ve yaşanması durumunda önemli sonuçları olabilecek tsunami ihtimalini tekrar akıllara getirmişti. Zira deniz suyu, tsunamiden evvel de çekilebilirdi. Bu bini aşkın sarsıntı, her gün 4’ün üzerinde pek çok sarsıntının kaydedildiği Ege Denizi’nde yaşanacak bir tsunami hakkında düşündürse de gerçek, sanıldığından günahsızdı. Tabir yerindeyse ateş de vardı, duman da. Pekala hepsinin kaynağı Santorini’deki yanardağlar mıydı? Kocaeli Üniversitesi Sismoloji Anabilim kolu Öğretim Üyesi ve Zelzele Kaynaklı Tsunami Uzmanı Doç. Dr. Ergin Ulutaş, günlerdir yaşananların birinci olmadığını ve asıl nedenini Milliyet.com.tr’ye anlattı.

SİSAM’DA ZELZELE, İZMİR’DE TSUNAMİ

2020’nin 30 Ekim günü İzmir güçlü bir sarsıntı hissetmişti. Sisam Adası’nda yaşanan sarsıntının büyüklüğü AFAD tarafından 6.6, Kandilli Rasathanesi’ne nazaran ise 6.9 diye açıklanmıştı. Büyüklüğü ne olursa olsun sarsıntıdan 13 dakika kadar kısa müddet sonra Sığacık’ı öteki bir sorun bekliyordu. Yıkılan binaların enkazından yardım çığlıkları yükselirken, kıyı bölümündeki yapılar durdurulması imkânsız Ege sularıyla tanışmak üzereydi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş’a göre, Sığacık tsunamisinde de sular tıpkı bugünlerde olduğu üzere evvel çekilmiş, sonra 230 metrelik düz alandan içeri girmişti. Bunun nedeni Sisam Adası’ndaki sarsıntıydı. Ancak bugünlerde İzmir Seferihisar’da yaşanan deniz duyunun çekilmesi olayı, bölge sakini için pek de alışılmadık değildi. Doç. Dr. Ulutaş, hiçbir deprem olmamasına karşın 2022’de de yaşanmış olan ‘suların çekilmesini’, “Burada kıymetli olan bize yakın büyük zelzele sonrası çekilme, şayet bu türlü büyük sarsıntı olmadan yaşanan çekilme ve günlerce devam ederse o durum gelgittir. ‘Storm surge’, atmosferik basınç ve ya gelgit durumudur” diye anlattı. Storm surge, Türkçede ‘fırtına dalgası’ manasına geliyor ve fırtına, sel baskını, gelgit dalgası, fırtına gelgiti, siklonlar üzere düşük basınçlı hava sistemleriyle ilişkilendirilen kıyı taşkını yahut tsunami gibisi bir yükselen su olgusuydu. İzmir de ‘gelgiti’ sık sık yaşayan bir kentti. 2020’de zelzele sonrası çekilen sular, 2022’de ve 2025’in bu günlerinde ‘gelgit’ hasebiyle çekilmişti.

Doç. Dr. Ergin Ulutaş’a göre, gelgit düzeylerinin gösterildiği tablo

‘ARTARSA TAKİP EDİLMELİ’

2025’in Ocak sonu son derece hareketli geçiyordu. Bu hareketliliğe Ege Denizi’nin Türk kıyılarındaki çekilmesi de dâhil olunca yanıtı merak edilen sorular yeterlice arttı. Kıyıdaki su çekilmesi sarsıntıyla ilişkilendirilse de işin aslı başkaydı. Yani Ege’deki sarsıntılar Seferihisar’daki çekilmenin sebebi değildi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş da bu durumu şu sözlerle anlattı: “Deprem kaynaklı tsunamilerden evvel deniz çekilmeleri olur fakat bunun sebebi zelzelede deniz içinde kırılan bir olağan ve zıt fayın kırık alanına su kütlesinin girmesiyle birlikte deniz de ilerleyen bir dalga kütlesinin oluşması ve dalga kütleleri ilerlerken kıyıya yaklaştıklarında denizde oluşan çekilmedir. Bunu gözlemleyebilmek için zelzele sarsıntısını da hissetmemiz ve ya sarsıntının oluştuğu bilgisini almamız gerekir. Hiçbir büyük sarsıntı olmadan yahut zelzele haberi bilgisi verilmeden deniz çekilmesinin sarsıntı ile ilişkilendirilmesi yanlıştır. Bu nedenle Ege de denizin çekildiğini görerek zelzele beklentisi içine girmek yanlıştır ve yanlışlı bir bilgidir.”

Doç. Dr. Ulutaş yüksek basınca dikkat çekerek, “Ege’deki bölgesel su çekilmelerinin muhtemel tesirlerine, son bir aylık kıyı ölçümleriyle bakmak gerekir. Gökçeada’da kıyı gelgit ölçer istasyonundan elde edilen dalga yayılım ve deniz su düzeyine nazaran deniz yükselim ve düşümleri gelgit tesiri ile olağandır. Lakin son bir hafta içinde, olağan en düşük düzeyin altına inmiştir. Bu durum mümkün rastgele bir farklı durumu nitelendirecek düzeyde değildir. Lokal mevsimsel, ‘storm surge’ dediğimiz durum yahut atmosferik yüksek basınç ile ilişkilendirilebilecek durum ölçeğindedir. Daha da artması durumunda takip edilmeli ve irdelenmeli” dedi.

6 ŞUBAT’TA İSKENDERUN’DAYDI! SIRA İSTANBUL VE İZMİR’DE

İzmir’de deniz suyunun kıyıdan çekildiği günlerde İstanbul’dan da benzeri bir haber geldi. İstanbul kıyılarından 100 metre kadar çekilen deniz, Ege’deki zelzelelere epeyce uzaktı. Yani rastgele bir sarsıntı bile hissedilmeden sular çekilmişti. Deprem tesiriyle değil de mevsime ve basınca bağlı değişen deniz suyu düzeyleri 6 Şubat’tan 1 gün sonra, 7 Şubat’ta İskenderun’da yaşandığında kaygılar artmıştı. Ancak o günlerde bile çok büyük 2 zelzeleyle sarsılan ve derin yaralar açılan bölgede, su düzeylerinin yükselmesinin tek sebebi 7.8 ve 7.6’lık 2 sarsıntı değildi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş, 6 Şubat Depremleri’nden sonra İskenderun’daki su baskınlarının temel sebebine dikkat çekerek, durumun ‘olağan’ hale geldiğine dikkat çekerek kelamlarını noktaladı.